مدیر شبکه قرآن و معارف سیما در گفتوگوی اختصاصی با سایت ایکنا ضمن تشریح سیاستها و اهداف این شبکه اظهار کرد: شبکه قرآن به حمایت جدی مالی نیاز دارد و کل بودجه آن به اندازه یکسوم برنامهای در شبکهای دیگر است. البته این حمایت از جانب رئیس سازمان و معاون سیما وجود دارد اما در بخشهایی از سازمان، مثل طرح و برنامه، ارتقای بودجه شبکه معطل مانده است.
شبکه قرآن و معارف سیما طی یک سال گذشته برنامههای متنوعی را با رویکردهای جدید تولید کرده است، اما درباره اهداف و سیاستگذاریهای این مجموعه، بازه زمانی تحقق برنامهها و میزان اثرگذاری و اقبال مخاطبان به آنها ابهاماتی وجود دارد.
به ساختمان نقرهایرنگ این شبکه در جام جم رفتیم و با جواد شیخ اکبری ، مدیر شبکه قرآن و معارف سیما و دبیر شورای معارف سیما در دفتر کارش گفتوگویی داشتیم. آنچه از نظر میگذرد، حاصل این گفتوگوست:
طی یک سال گذشته برنامههای متنوعی با رویکردهای جدید در شبکه قرآن و معارف سیما تولید شده است. چه اهداف و سیاستگذاریهایی برای شبکه وجود دارد؟
در ابتدا باید از زحمات همه همکاران خبرگزاری ایکنا، که در این شرایط سخت تلاش میکنند، تشکر کنم. امیدوارم روزی همه رسانههای قرآنی به یک تراز خیلی خوب از لحاظ مخاطب و اثرگذاری برسند و جزء پرمخاطبترین و تأثیرگذارترین رسانهها در کشور باشند. این آرزوی دوری نیست و با تلاش و برنامهریزی، امری قابل تحقق و دستیافتنی است.
لازم است از اتفاقاتی که در یک سالونیم گذشته در شبکه رخ داده است، اطلاعاتی بدهم تا مشخص شود بر اساس چه راهبردها و برنامهریزیهایی این مسیر را طی کردیم. وقتی در تیرماه سال گذشته مستقر شدیم، اولین موردی که برای ما خیلی اهمیت داشت آسیبشناسی وضع موجود بود.
یعنی مهمترین آسیبهایی که شبکه را تهدید میکنند و باعث شدهاند شبکه به لحاظ مخاطب وضعیت خوبی نداشته باشد، شناسایی شوند. قدم بعدی، سیاستگذاری بود که با آن، راهبردهای کلان طراحی شد. در ادامه بر اساس راهبردهای کلان، برنامهریزی انجام شد و سپس به سمت اجرا و بازخورد گرفتن از مخاطبان حرکت کردیم.
نگاه درجه دو به برنامههای معارفی
ایکنا ـ در آسیبشناسی چه مشکلاتی شناسایی شد؟
چند مشکل اصلی شناسایی شد. مشکل اول این بود که احساس کردیم به برنامههای معارفی شبکه، یک نگاه درجهدومی وجود دارد. سعی کردیم این نگاه را اصلاح کنیم.
چه کسی این نگرش را داشت، مدیران یا مخاطبان؟
به هر حال در سیاستگذاریها همیشه بحثهای معارفی جزء اولویتها بود، ولی عملاً در حوزه برنامهریزی، اجرا و تخصیص بودجه آن اتفاق مطلوب رخ نمیداد.
مشکل دیگر در حوزه برنامهسازی بود. برنامههای شبکه بیشتر به سخنرانی معطوف شده بود و یک مشکل جدی در تعریف شبکه قرآن و معارف سیما وجود داشت و لازم بود مشخص شود که این شبکه تخصصی است یا عمومی.
در حوزه منابع مالی، منابع انسانی و زیرساختی نیز آسیبهایی جدی دیده میشد و به لحاظ فنی هم استانداردهای لازم در شبکه وجود نداشت، اما به نظر من، مهمترین مشکل شبکه، آسیب جدول پخش و کنداکتور بود.
به نظرتان مشکل چه بود؟
کنداکتور ریتم کندی داشت و برنامهها اصطلاحاً تخت و ساختارها یک شکل بود. البته هنوز به شرایط مطلوبمان نرسیدهایم، اما در این مدت کوشیدهایم که ریتم برنامهها تندتر و برنامههای کوتاه جانمایی شود. کنداکتور همزمان به مستند، سخنرانی، برنامه گفتوگومحور و اثر نمایشی نیاز دارد.
مشکل تعریف تخصصی یا عمومی بودن شبکه را چطور حل کردید؟
بعد از مرحله آسیبشناسی به حوزه سیاستگذاری پرداختیم. از نظر ما شبکه قرآن و معارف سیما باید به شبکه مرجعی در رفع نیازهای معارفی و قرآنی مخاطبان تبدیل شود. شبکه اینگونه تعریف شد که به لحاظ موضوع، تخصصی است اما مخاطب، عام است. بر اساس این سیاستگذاری وارد راهبردها شدیم.
پیش از اینکه درباره سیاستگذاری توضیح دهید، این آسیبشناسی چه زمانی انجام شد؟
در همان ابتدای کار. تیر ۱۳۹۸
چه مدت زمان برد و مشخصاً چه نتایجی داشت؟
دو ماه.
نهاد خانواده و موضوع جمعیت
درباره راهبردها توضیح دهید.
چند راهبرد اصلی داریم. یکی از مهمترین راهبردها، تبیین بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است. این بیانیه سرفصلهای اخلاقی و دینی دارد که لازم است، شبکه قرآن از جایگاه تخصصی به آن بپردازد.
راهبرد دیگر، ترویج معارف اسلامی و معنویت در فضای عمومی جامعه است. این قیدی دارد که باید مبتنی بر ارتقای معرفت دینی و ایمان روشنبینانه باشد.
یکی از راهبردهای اصلی دیگر تبیین مقاصد انقلاب اسلامی بر اساس ثقلین است. اولین نامه حضرت امام(ره) به علما برای دعوت به قیام با یک آیه از قرآن شروع شد: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى.» بحثهای قرآنی ریشه و اساس انقلاب اسلامی و تمسک به قرآن در بقای انقلاب مؤثر است.
ترویج سبک زندگی اصیل ایرانی و اسلامی با تأکید بر نهاد خانواده و تربیت و موضوع جمعیت، تبیین اقتصاد مقاومتی و گفتمانسازی آن بر اساس تلاشِ مضاعف مبتنی بر معارفِ ثقلین و تبیین و روشنگری در حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی راهبردهای دیگر شبکه است. بعد از تعیین راهبردها، وارد برنامهریزی، اقدام و عمل شدیم.
در تدوین این برنامهها با چه افرادی مشورت کردید؟ آیا از مشورت اساتید و چهرههای قرآنی بهرهمند شدید؟
تدوین راهبردها به دو عامل مبتنی بود: اول، آسیبشناسی و دوم، راهبردهایی که از طرف معاونت طرح و برنامه سیما و بخشی از آن از طرف معاونت طرح و برنامه شبکه مد نظر قرار گرفت. در بخشی که به طرح و برنامه شبکه مربوط بود، سعی کردیم از نظرات کارشناسی اساتید استفاده شود. بعضی از اساتید دعوت شدند و نظر آنها را جویا شدیم.
در عمل چه فعالیتهایی انجام شده است؟
در حوزه اقدام و عمل به این نتیجه رسیدیم که برنامهها حتماً باید تعاملی باشد، چون دوران برنامههای یکطرفه تقریباً پایان یافته است. لذا کوشیدیم برنامهها را به سمتی حرکت دهیم که با استفاده از ظرفیت فضای مجازی، در حین و پس از برنامه از مخاطب بازخورد گرفته شود.
یکی از نقاط قوت شبکه در این مدت استفاده از فضای مجازی بوده است که برای هر برنامهای که اینجا تصویب کردیم، پیوست فضای مجازی در نظر گرفتیم.
حرکت به سمت نشانسازی برای برنامههای شاخص، استفاده از ظرفیت جذاب مسابقات، استفاده از ژانرهای اثرگذار تلویزیونی در حوزه قرآنی مثل مستند و برنامههای کوتاه از دیگر برنامهها بوده است.
در حوزه برنامههای کوتاه تاکنون هزار و ۵۰۰ برنامه پنج دقیقهای در تفسیر موضوعی قرآن ضبط کردیم که با استقبال مخاطب مواجه شد.
برنامه «هشتگ دین» با رویکرد پاسخگویی به سؤالات دینی، برنامه بیکران در حوزه اندیشههای قرآنی برای قشر جوان و دانشجو، برنامه هدی با رویکرد حکمرانی از منظر امام علی(ع) از دیگر برنامههای شبکه است.
در آینده شاهد یکی دو برنامه شاخص خواهیم بود که مبتنی بر حضور جمعیت بود و فعلاً به خاطر شرایط کرونا نتوانستیم آن را اجرا کنیم. این برنامه «ارحام» نام دارد و جزئیات آن را توضیح نمیدهم، اما در این حد بگویم که مبتنی بر ترویج مفهوم اصلاح ذاتالبین است.
از ویژگیهای برنامههای شبکه این است که برای گروههای مختلف مخاطب، برنامه تولید کردهایم. مثلاً برنامهای در حوزه سبک زندگی ایرانی و اسلامی به نام «خوشبخت» طراحی کردیم که مجله صبحگاهی خانوادگی است که به سؤالات و دغدغههای خانوادهها بر مبنای آیات و روایات پاسخ میدهد.
این برنامه توانسته است مخاطب جذب کند و اثرگذار باشد. در حوزه خردسال برنامه «منم بچه مسلمان» را طراحی کردیم. در حوزه کودک برنامه نمایشی «یکی بود، یکی نبود» طراحی شد که فصل اول آن تمام شد و اگر بودجه تأمین شود، قسمت دوم آن کلید میخورد.
درباره سریال «یکی بود، یکی نبود» انتقاداتی مطرح شده است، به خصوص در بحث عروسکها. در مجموع اتفاق خوبی بود، اما به راستی از نظر اثرگذاری چقدر موفق بوده است؟
این برنامه با استقبال بسیار خوب مخاطبان مواجه شده است. اتفاقاً ایکنا نیز مطلبی را درباره این مجموعه منتشر کرد که کلیت آن خوب بود و درباره عروسکهای این سریال بحث شد.
ببینید، گاهی ما از دیدگاه بزرگسال به حوزه کودک نگاه میکنیم، این کاملاً اشتباه است. باید ببینیم کودک از این استقبال کرده است یا نه؟ طبق بازخوردی که داشتهایم، کودکان از این مجموعه خوششان آمده و با آن ارتباط برقرار کردهاند.
تلفیق کار رئال و عروسکی در حوزه کودک و نوجوان تقریباً فراموش شده بود و با این کار احیا شد. البته حتماً این مجموعه بعضی نقاط ضعف دارد که برای فصل دوم باید اصلاح شود، اما به لحاظ کلی با استقبال مخاطبان مواجه شده است.
وضعیت بودجه شبکه قرآن
به حوزه مستند هم اشاره کردید. به نظرتان از نظر کیفی و کمی در مورد ساخت مستند رضایتبخش عمل کردهاید؟ آیا اثرگذار بوده است؟
در حوزه مستند برنامههایی مثل «عبای خاکی» را تولید کردهایم که به تبیین فعالیتهای روحانیت در مناطق محروم میپردازد یا مثلاً مستند «سعادتمندان» را تولید کردیم که مثل مستند «حدیث بندگی»، زندگی علما را با زوایای جدیدتری معرفی میکند.
اینها ژانرهایی هستند که حتماً باید از سوی سازمان تأمین مالی شوند. الحمدلله رئیس محترم سازمان و معاون محترم سیما به این حوزه دغدغه جدی دارند تا اتفاقی در حوزه مالی و بودجه شبکه بیفتد. پیگیریم که این اتفاق بیفتد.
شاید خیلی خوب نباشد که اینجا اشاره کنم که شاید کل بودجه شبکه قرآن و معارف سیما به اندازه یکسوم یک برنامه در شبکهای دیگر باشد! شبکه قرآن به حمایت جدی مالی نیاز دارد.
البته این حمایت از جانب رئیس محترم سازمان و معاون سیما وجود دارد، اما در بخشهای دیگر مثل طرح و برنامه این مشکل فعلاً بر زمین مانده است و امیدواریم که رفع شود.
یکی دوماه قبل چند شبکه سیما به پخش HD پیوستند. آیا امکان پخش HD شبکه قرآن وجود دارد؟
حوزه فنی سازمان صداوسیما نگاه ویژهای به شبکه قرآن و معارف سیما دارد و در مدت اخیر کمک کردهاند و اتفاقات خوبی افتاده است. برای مثال زیرساخت اتوماسیون صدا و تصویرمان تقریباً نهایی شده است و الان مراحل آزمایش خود را طی میکند.
اتوماسیون صدا و تصویر چرخهای است که به لحاظ فنی وقتی که یک برنامه تولید میشود، این برنامه در گروه برنامهساز در این سیستم ثبت میشود، همانجا بازبینی میشود و مستقیم برای پخش ارسال میشود، اگر برای پخش مشکل داشته باشد، بازگشت داده میشود.
گروه در همان سیستم، اصلاح لازم را انجام میدهد و برای پخش ارسال میکند. شبکههای تأمینی این اتوماسیون را داشتهاند، اما شبکه قرآن اولین شبکه تولیدی است که این نرمافزار اتوماسیون بومی را که شرکتهای ایرانی طراحی کردهاند، اجرا میکند. تمام ضبطهای شبکه قرآن به شکل HD ضبط میشود.
زیرساخت شبکه برای پخش HD فراهم است، با عنایتی که رئیس سازمان و معاونت فنی دارند، پخش HD برنامهها جزء اولویتهای شبکه است و بر اساس وعده معاون محترم فنی سازمان، جناب دکتر علیدادی، مخاطبان، نوروز امسال شبکه قرآن را به صورت HD دریافت خواهند کرد.
خودتان هم اذعان کردید که مشکل اصلی شبکه قرآن در اجرا بوده، یعنی برنامههای خوبی پیشبینی شده، اما به طور کامل و صحیح اجرا نشده است. آیا برای اجرای برنامههای خوبی که آنها را شرح دادید، بازه زمانی تعیین کردهاید؟ و فکر میکنید این برنامهها تا چند سال دیگر کاملاً محقق شود؟
این برنامهها برای یک بازه زمانی پنجساله تدوین شده است.
یعنی منوط به حضور آقای شیخاکبری نیست و مدیران بعدی هم باید آن را اجرا کنند؟
بله، این برنامهریزی برای شبکه است.
فکر میکنید چند درصد از برنامهریزیها از سال گذشته تاکنون محقق شده است؟
نمیتوان در مورد این مسائل درصد ارائه داد، اما همیشه بین برنامهریزی و عمل مقداری فاصله وجود دارد. ما در یک سال اخیر سعی کردهایم که تا جای ممکن این فاصله را کم کنیم. باید قضاوت را به مخاطبان و علاقهمندان شبکه قرآن واگذار کنیم تا درباره عملکرد شبکه طی مدت اخیر نظر دهند. خودم نسبتاً رضایت دارم و فکر میکنم، عمده چیزی را که میخواستیم محقق کردهایم.
کمیت مخاطبان شبکه قرآن
درباره نظرسنجیها سخن گفتید. آیا اکنون جایگاه شبکه قرآن بین شبکههای سیما از لحاظ بیننده مشخص است؟
طی دو سال اخیر مخاطبان شبکه قرآن از حدود ۱۰ درصد در انتهای سال ۹۶ به بالای ۲۰ درصد در بهار سال ۹۹ رسیده است.
این ۲۰ درصد یعنی چه؟ یعنی ۲۰ درصد مردم در طول شبانهروز یک برنامه از شبکه قرآن را میبینند؟
بله.
این آمار را کجا احصا کرده است؟
مرکز تحقیقات صداوسیما که معمولاً نظرسنجیهای معتبری هم ارائه میدهد. یکی از ملاکهای اصلی ما برای ادامه راه این است که بدانیم اثرگذاری برنامهها در مخاطب چگونه بوده است.
به طور مشخص برنامههای اجتماعی و سیاسی، که اکنون در شبکه قرآن انجام میشود، با چه هدفی طراحی شده است؟
به همان راهبردهای اصلی محتوایی بازمیگردد. بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب، برنامه نقش من طراحی شد که گزارش مردمی و میانبرنامه گرافیکی دارد و هر ایرانی چه نقشی در تحقق این بیانیه میتواند داشته باشد.
خود این نقش من در فضای مجازی به هشتگ تبدیل شده است. یکی هم برنامه «هدی» است. تاکنون بیش از ۵۲ قسمت پخش شده و بر مبنای نامه حضرت امیر(ع) به مالک اشتر درباره حکمرانی و با نگاهی به شرایط روز طراحی شده است. این روند را ادامه خواهیم داد. در مقاطعی مثل انتخابات برنامههایی متناسب با این حوزه خواهیم داشت.
وعده دو برنامه جدید برای تلاوتدوستان
میخواهم درباره تغییرات رویکرد گروه تلاوت، که بازخوردهای خوبی هم داشته است، سؤال کنم. چگونه به این تغییر رسیدید؟
تا پیش از این زمان مشخص برای پخش تلاوت نداشتیم. خیلی منظم پخش نمیشد. اولینکار این بود که حوزه تلاوت را در شبکه منظم کردیم.
یعنی سر ساعات مشخصی تلاوت پخش شود. یک نظمی به جدول پخش تلاوتها داده شد. قدم بعدی این بود که تلاوتهای مجلسی فاخر و شاهکار را در ساعت ۲۳ احیا کردیم که در جامعه قرآنی استقبال خوبی از آن شده است.
از زمانی که تغییرات مدیریتی در گروه تلاوت رخ داد و افراد جوان و باانگیزه و خوشفکر وارد این حوزه شدند، تلاوتهایی که تا حالا پخش نشده یا کمتر پخش شده در دستور کار قرار گرفتند. تغییر دوم راجع به برنامههای تلاوت است. در آینده نزدیک دو برنامه خوب مربوط به تلاوت خواهیم داشت.
یعنی برنامهای شبیه اسراء؟
نه، اسراء برنامهای رقابتمحور است، اما این برنامهها با رویکردی غیر مسابقهای در حوزه آموزش و کارشناسی تلاوت و تعامل با مخاطب است.
در حوزه ضبط تلاوت هم اقدامات خوبی در حال انجام است. پیشنهاد اولیه این طرح از سوی شبکه قرآن مطرح شد که از قاریان استانهای مختلف ضبط تلاوت انجام شود.
من با رئیس سازمان اوقاف هم صحبت کردم، موافق بودند که هزار و ۵۰۰ قطعه تلاوت از قاریان محترم با همکاری یکدیگر ضبط کنیم و هم در شبکه قرآن و هم در بخشهای اذانگاهی شبکههای مختلف سیما نمایش دهیم. همه نهادهای قرآنی باید کمک کنند تا در مورد ضبط تلاوت از قاریان تحولی رخ دهد.
به حضور چهرههای جوان در گروه تلاوت اشاره کردید. خودتان هم جوان هستید. انتظار این است که استفاده از نیروهای جوان، مؤمن و با انگیزه در شبکه ادامه یابد. آیا این انتظار را برآورده میکنید؟
البته من جوان نیستم(با خنده)
چند سالهاید؟
۴۳ساله هستم. بیست سال است که در بخشهای مختلف صداوسیما فعالیت کردهام و چند سال دیگر بازنشسته میشوم، اما نکتهای که درباره روحیه جوانی گفتید و انتظاری که دارید، درست است.
اگر بهروز نباشیم و از مسائل روز، که در حوزه دین و رسانه اتفاق میافتد، بیخبر باشیم دچار ایستایی میشویم. در حوزه برنامهسازی همیشه تأکید میکنم که برای ایده و تولید از جوانان خوشفکر، مؤمن، دغدغهمند، باانگیزه و خلاق استفاده کنیم.
معضل برنامه زنده و صحبتی که منجر به حاشیه میشود
برنامههای زنده شبکه به طور محسوسی در قیاس با گذشته بیشتر شده است. آیا این امر برای شما چالشی نداشته است؟
بله، برنامههای زنده در مقایسه با سالهای گذشته بیشتر شده است. به خصوص در دوران کرونا که به سمت ژانرهایی مثل هیئت تلویزیونی حرکت کردیم. در همین ایام فاطمیه یک هیئت تلویزیونی داریم.
شبکه تا حدود زیادی توانست خلأ مراسم مذهبی را در دوران کرونا پر کند، اما اینها بالاخره چالش ایجاد میکند، زیرا در برنامه زنده احتمال وقوع هر مشکلی وجود دارد؛ از مشکل زیرساختی گرفته تا صحبتی که شاید منجر به حاشیهای شود.
بعضی درباره اساس وجود شبکه قرآن این انتقاد را بیان میکنند که موجب تجمیع برنامههای قرآنی سیما در این شبکه شده است و شبکههای دیگر از برنامههای قرآنی تهی شدهاند. نظر شما چیست؟
اثبات شیء نفی ماعدا نمیکند. ضرورت و اهمیت وجود شبکه قرآن مشخص است. این شبکه به عنوان شبکهای تخصصی باید کار خود را انجام دهد و بقیه شبکهها نیز باید به قرآن اهتمام نشان دهند.
دیگر شبکهها نیز برای قرآن و معارف برنامهریزی کنند
در همین مسابقات سراسری قرآن کریم، که شبکه قرآن به طور زنده آن را پوشش داد، بعضی معتقد بودند که هیچ شبکهای به این کار اهتمام نکرده است.
حوزه قرآنی و معارفی یک سیاست کلان حاکمیتی است و همه شبکهها باید به آن اهتمام ورزند. اگر قرار باشد، چه در حوزه اجتماعی و چه در حوزه سیاسی، برنامهای تولید شود باید به مباحث قرآنی و معارفی توجه شود. حتماً باید جایی تخصصی وجود داشته باشد که افراد متخصص آن فن دور هم جمع شوند و برنامهریزی و کار را هدایت کنند.
حوزه قرآن و معارف در سیما حتماً باید متولی متخصص داشته باشد تا خروجی کار متقن باشد، اما شبکههای دیگر نیز باید به اندازه خود برای قرآن و معارف برنامهریزی کنند.
کمااینکه شبکه یک چندماه پیش مسابقه قرآنی «ترنم» را طراحی کرد. این موضوع را پیگیری میکنم. طرح قرآنی ۱۴۵۴ امسال در دل شبکه یک و دو اجرا شد، اما شبکههای مختلف باید بیشتر اهتمام ورزند.
وضعیت تفاهمنامهها و همکاریهای شبکه قرآن با سایر نهادهای قرآنی چگونه است؟
همکاری خوبی با نهادهای مختلف وجود دارد، از جمله با مرکز قرآنی سازمان و اوقاف امور خیریه که در دو بحث ضبط تلاوت و برنامه «ستارهها» همکاری میکنیم.
با سازمان دارالقرآن نیز در برخی طرحها مثل ۱۴۵۴ و برنامههای سحر ماه رمضان همکاری خوبی داشتیم و داریم. نگاه ما این است که اگر همافزایی بین دستگاهها و نهادهای قرآنی وجود داشته باشد، فعالیتهای قرآنی قطعاً اثرگذاری بیشتری خواهد داشت.
آینده شبکه قرآن را چطور ارزیابی میکنید؟
انشاءالله شبکه قرآن و معارف سیما در آینده جزء پرمخاطبترین شبکههای سیما خواهد شد.
منبع: خبرگزاری بین المللی قرآن – ایکنا – دی ماه 1399