دکتر وحید یامین پور نوشت: «اینستاگرام» با جذابیت رو به تزاید خود، تصویری جدید از دنیایی است که زندگی به روایت عکس را در خود جای داده است. اما رمز و راز این جاذبه چیست؟
متن پیش رو یادداشتی است از دکتر وحید یامین پور عزیز که در آن به پدیدار شناسی اینستاگرام پرداخته است این یاداشت را با هم بخوانیم. همراه بنیانا باشید
تا چندی پیش نگاتیو کالای گران و خاص بود که نه ارزان بدست می‌آمد و نه ارزان مصرف می‌شد. محدودیت داشتن نگاتیو، عکاسی را به هنر تبدیل کرده بود.
چشم عکاسان باید سوژه و قاب را با وسواس می‌جست و انتخاب می‌کرد. بنابراین هر چیزی شانس آنرا نمی‌یافت که به «عکس» تبدیل شود.
بنابراین عکس امری همه جایی و همگانی نبود و کم و بیش به بخشی از حوزه فاخر مصرف فرهنگی مربوط می‌شد. حتی آن هنگام که بنابود یادگارهایی از اشخاص بر روی دیوار یا طاقچه قرار بگیرد، آیینی از آماده سازی و ژست‌های تعریف شده طی می‌شد؛ چون احتمال تکرار و تعدد آن آسان نبود.
با دیجیتال شدن عکاسی، تولید و مصرف عکس آنچنان آسان و هرجایی شد که به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شد. گوشی‌های تلفن همراه و نرم افزارهای موبایلی جزءجزء زندگی را قاب بندی می‌کنند و به اشتراک می‌گذارند.
به نوعی عکس به زبان بی زبان گفتگو و تعاملات میان فردی بدل شده و جای متن و مفهوم را گرفته است. زندگی انباشته از عکس و تصویر چگونه باید ادراک شود؟
در این میان «اینستاگرام» با جذابیت رو به تزاید خود، تصویری جدید از دنیایی است که زندگی به روایت عکس را در خود جای داده است. اما رمز و راز این جاذبه چیست:
عکس سلفی، فردگرایی سوبژکتیویستی
تفاوت رمان جدید با قصه‌های گلستان سعدی یا کلیله و دمنه چیست؟ ایران علیرغم اینکه سرزمین ادبیات و قلم بوده است اما هیچگاه اثری شبیه به «رمان» را در میراث ادبی خود ندارد.
پرداختن به جزییات احوال و اقوال و بازگویی اغراق آمیز ابعاد زندگی دنیوی در سنت ادبی و هنری ما امری نامطلوب بوده است. فرهنگ و ادبیات انسان مدار مدرن در گفتن و به تصویر کشیدن جزییات نفسانی مبالغه می‌کند و این نشانی از «سوبژکتیویته» رخنه کرده در وجود انسان مدرن است.
وقتی دوربین‌ها به سمت فاعل عکاسی برمی گردد و خود را سوژه می‌کند (سلفی) در واقع گویی حیث وجودی خویش را برتر از همه جهان پیرامون خود درک می‌کند.
عکس سلفی، آوردن «خود» از حاشیه است به کانون توجه؛ هم توجه خود و هم دیگران. فرد منتشر در تاریخ امروز ما هرقدر بیشتر بی مایه می‌شود بیشتر «خود» را به رخ می‌کشد.
یکی از تجلیات این فردگرایی سوبژکتیویستی در «خود نمایی اجتماعی» و «تن نمایی» است. صفحهٔ شخصی فرد منتشر در اینستاگرام در عین حال که پرده برداری تصویری از ابعاد متکثر و پاره پارهٔ ذهن اوست، بیرون آوردن هرکس از بعد مخفی و باطنی وجودش به عالم تظاهر و ابراز است.
ممکن است در گرایش‌های مدرن مطالعات روانشناختی، این به اتفاق عنوان رهاشدن افراد از «درون گرایی» یا «خودسانسوری» اطلاق شود، و این هم دقیقاً مرحله ای از اخلاق فردگرایانهٔ اومانیستی است.
حجاب نمایشی و کشف حجاب تدریجی در اینستاگرام
در این میان حضور تصویری عفیفانهٔ زنان و دختران در اینستاگرام مسالهٔ متناقض نمای دیگری است. آن‌ها هم خود را می‌پوشانند و هم به رخ می‌کشند. نمایش شیوهٔ پوشش نوعی ابزار ابراز هویت است.
از طرفی باید پوشش و حیا و عفاف به عنوان یک هویت به چشم آید و چشم پرکن باشد و از طرفی باید مصداق عفاف و حجاب باشد و این همان پارادوکس تصویری شدن زنان محجبه است.
وسوسه «خودنمایی» اینستاگرام ابتدا زنان مؤمنه را در «لانگ شات» قرار می‌دهد و آرام آرام به چشم بیننده نزدیک می‌کند.
خاصیت جلوه فروشی اینستاگرام بتدریج بر دختران غلبه می‌کند و کشف حجابی تدریجی رخ می‌دهد چراکه اساساً اینستاگرام دنیای جلوه فروشی و اشتراک گذاری همهٔ ابعاد یک زندگی هرجایی و دم دستی است؛
قرار دادن همهٔ پستو در ویترین؛ حتی اگر شهروند این شهر رؤیایی بخواهد از معنوی‌ترین حالات خود تصویرسازی کند درواقع چه اتفاقی می‌افتد؟ به نمایش گذاشتن نفسانی احوالی که نمایشی نیست. چیزی مانند «تظاهر به اخلاص» یا «نمایش عفاف»!
لذت ابراز عقیده در جنگ گفتمان‌ها
بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی شیفتهٔ امکان بلند بلند گفتن باورمندی‌های خود هستند. در دنیایی که وجه بارزش تکثر گفتمان‌هاست، اینستاگرام مانند این است که در میان همهمه‌ها و شلوغی‌های خیابان یک تابلو بلند کرده باشی تا توجه دیگران را به یک شعار جلب کنی.
افشاکردن دائمی باورمندی‌ها و به خصوص قرارگرفتن در حلقه ای از تاییدها یا طردها، به یک لشکرکشی مجازی می‌ماند. بخشی از لذت بودن در این دنیای ظاهراً مجازی، به امکان برهنه کردن ذهن نه چندان استاندارد در برابر چشم‌های دیگران است.
پارادوکس آزادی و خشونت
حضور فالوئرها به مثابه تماشاگرانی که برای یک سخنران کف می‌زنند، واجد وجه محدود کنندگی هم هست. هر ابراز عقیده ای با تأیید، رد یا «نفهمیدن» مواجه می‌شود.
در غالب اوقات احساس آزادی ناشی از بلند بلند گفتن باورمندی‌ها، با تلخی ناشی از «نفهمیدن» یا طرد درهم می‌آمیزد. از آنجاکه اینستاگرام واجد وجه بصری بیشتری است، برای شخصیت‌های سمعی محدود کنندگی بیشتری دارد.
آن‌ها که به دنبال انتقال مفاهیم از طریق مفاهیم هستند، در اینستاگرام غالباً مغبون‌اند؛ اما حتی سرخوردگی ناشی از طرد یا نفهمیدن، با امکان لذت بخش دیگری ترمیم می‌شود.
اینستاگرام هم مانند اغلب شبکه‌های اجتماعی قدرت محوکنندگی و حیات بخشی را به شهرندان خود می‌دهد. اوج خشونت در این دنیا، با «بلاک کردن» به مثابه دستور معدوم کردن همراه است؛ مانند قیصر روم که انگشت شست خود را برای اعطای حیات یا گرفتن جان گلادیاتورها حرکت می‌دهد.
از طرفی آرام آرام احساس آزادی در بیان یله و بی حد و حصر باورمندی‌ها با وحشت ناشی از تفتیش عقاید شهروندان دیگر مواجه می‌شود.
ذهن آزاد بتدریج می‌آموزد که برای کمتر طرد شدن و امکان کنترل واکنش‌ها به استانداردسازی و تراشیدن حرف‌ها دست بزند و اینچنین است که احساس رها بودن فرو می‌نشیند.
نتیجه:
توجه داشته باشیم که پدیدارشناسی به معنای توجه به اقتضائات پدیده‌ها و جنبه‌های قدرتمند درونی آن‌هاست و نه انکار تمامیت اراده و اختیار انسان؛ این تحذیر از آن باب بود که در ورطه دترمینیسم (جبرگرایی) تکنولوژی نغلطیم و تمام پدیده‌های اخلاقی، اجتماعی و روانشناختی را معلول یک امر تکنیکی ندانیم. ولی تاملات پدیدار شناسانه ساده لوحی ابزارانگارانه را هم نفی می‌کند.
هستند بسیاری که تفاوتی در انواع رسانه‌ها و تکنولوژی‌های ارتباطی نمی‌بینند و تصور می‌کنند می‌توانند براحتی آن‌ها را در اختیار بگیرند و به انقیاد خود درآورند و در امان بمانند.
به طور مثال هستند کسانی که با مقاومت فرهنگی بخواهند بر اقتضائات سوبژکتیویستی و عریان کننده اینستاگرام غلبه کنند؛ و این خود جالب خواهد بود که منتظر نتیجهٔ این تنازع باشیم.
مهم‌ترین نکته برای غلبه بر این اقتضائات، خودآگاهی به ماهیت و کارکرد این نرم افزار و تغییر شیوهٔ بودن در آن فضاست.
به تعبیری هرکس شهروند مطیعی برای این عالم تکنیکی باشد به اقتضائات آن تن در داده؛ بنابراین شوریدن بر این اقتضائات، زمینهٔ در امان ماندن و کمتر لطمه دیدن است.
–
منبع : سایت دکتر وحید یامین پور | دکتر یامین پور در تلگرام | در ایتا | در توییتر
عکس نوشته ها
جهت انتشار این مقاله در شبکه های اجتماعی عکس محور ، پیشنهاد می کنیم از عکس نوشته های زیر استفاده کنید:
در ادامه بخوانید » دانلود سخنرانی دکتر عباسی درباره زنای ذهنی [ویژه] [ دانلود رایگان هشت جلسه کلبه کرامت ]
