شورای روابط خارجی اروپا با تحلیل نتایج عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای اذعان کرد ایران بهواسطه همکاری نزدیکتر با روسیه و چین میتواند در برابر تحریمها و فشارهای غرب مصونیت یابد.
شورای روابط خارجی اروپا با اشاره به عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای که در نشست اعضای این سازمان در سمرقند نهایی شد نوشت: «نشست سمرقند لحظهای طلایی برای ایران بود. ایران یک دهه بعد از درخواست خود برای عضویت در سازمان شانگهای یادداشت تفاهمی را برای تکمیل تعهدات خود امضا کرد و به عضو کامل این سازمان تبدیل شد.»
براساس این گزارش، «سالها این شایعه چرخیده بود که مسکو و پکن مانع عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای شدهاند زیرا میخواستهاند خودشان و این سازمان را از تنشهای موجود بین ایران و آمریکا دور نگه دارند. چین در سال 2015 مخالفت خود با پیوستن ایران را اینگونه توجیه کرده بود که ایران تحت تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل قرار دارد و بنابراین نمیتواند عضو کامل شانگهای شود.»
شورای روابط خارجی اروپا افزود: «اما اکنونکه شاهد تنشهای ژئوپلیتیک بین غرب و شرق هستیم فضای سیاسی، مساعد حال ایران شده است. چین و روسیه که با انزوا و تحریمهای فزاینده از سوی غرب روبهرو شدهاند در پی تشکیل گروه بزرگی از کشورها برای تشکیل جهانی چندقطبی هستند که آمریکا در آن قدرت کمتری داشته باشد.»
در این جهان چندقطبی ایران تنها نیست
در ادامه این گزارش آمده است: «ایران در آستانه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل با عضویت خود در سازمان شانگهای میخواهد به غرب نشان دهد که در یک جهان چندقطبی، تنها نیست و گزینههایی پیش رویش قرار دارد.
مذاکرات بین ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی بر سر توافق هستهای یکبار دیگر به بنبست خورده است. بنابراین ایران میتواند نشان دهد که توافق با آمریکا برایش حکم مرگ و زندگی ندارد بلکه میتواند بهواسطه همکاری نزدیکتر با روسیه و چین در برابر تحریمها و فشارهای غرب مصونیت یابد.»
بیمه شدن ایران در برابر تحریمها
براساس گزارش شورای روابط خارجی اروپا، «بهعلاوه عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بهنوعی این کشور را در برابر رویاروییها در شورای امنیت بر سر مذاکرات هستهای بیمه میکند. ایران میتواند روی روسیه و چین برای ناکام گذاشتن تلاشها جهت وضع تحریمهای جدید سازمان ملل حساب کند.»
به اذعان کارشناسان و تحلیلگران داخلی و خارجی، پیوستن جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای، ظرفیت عظیم و استثنایی را برای مقابله با تحریمهای ظالمانه بلوک غرب و همچنین توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی و ارتقای روابط دوجانبه ایران و سایر کشورها فراهم آورده است.
اندیشکده «کوئینسی»:
ایران توانست از انزوا خارج شود و ورود به اقتصاد جهانی را آغاز کند
شبکه خبری «سی ان ان» هم در گزارشی به بازتاب نظرات مدیر اندیشکده «کوئینسی» پرداخت و نوشت، ایران قرار است روابط خود با شرق را رسمیتر کند و اکنون با عضویت در سازمان شانگهای یک قدم به پیوستن به محور چین و روسیه نزدیکتر شود. این اتفاق در حالی رخ داده که مذاکرات هستهای آن با قدرتهای جهانی متزلزل شده است.
طبق گزارش این رسانه آمریکایی، «آیت الله ابراهیم رئیسی» رئیسجمهور ایران در سخنرانی خود در اجلاس سمرقند گفت که گسترش این سازمان میتواند به مقابله با یکجانبهگرایی واشنگتن کمک کند و موجب خنثی کردن تحریمهای آمریکا شود، این امر نیازمند راهحلهای جدیدی است.
«تریتا پارسی» مدیر اندیشکده کوئینسی در واشنگتن دیسی بر این باور است که ایران با این اقدام توانسته است از انزوا خارج شود و ورود به اقتصاد جهانی را آغاز کند.
شانگهای؛ فرصت دیپلماتیک ایران برای روابط نزدیکتر با کشورهای منطقه
«موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» هم در تحلیلی نوشت: سازمان همکاری شانگهای اغلب بهعنوان یک بلوک ضد غربی شناخته میشود و حتی برخی آن را ضد ناتو میدانند.
تحلیلگران اعتقاد دارند عضویت ایران در این سازمان در کنار تحولات مهم بینالمللی میتواند مرحله تازهای از دگرگونی روندها و اهداف را برای این سازمان و اعضای آن رقم بزند.
طبق این تحلیل، از نظر داخلی نیز مقامات ایرانی روند الحاق را در تقویت شرایط اقتصادی کشور مثبت میبینند. «روحالله لطیفی» سخنگوی گمرک ایران در تیرماه گذشته اعلام کرد که صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای سازمان همکاری شانگهای در سهماهه دوم سال جاری ۲۰ درصد افزایش یافته و در مجموع به ۵.۵ میلیارد دلار رسیده است. تهران همچنین میزبان چندین رویداد به مزایای تجاری عضویت در سازمان همکاری شانگهای بوده است.
موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک تصریح کرد: با توجه به بنبست ادامهدار بین تهران و غرب بر سر مذاکرات هستهای و تحریمها، مقامات ایرانی از حضور در سازمان همکاری شانگهای بهعنوان ابزاری برای تقویت سیاست نگاه به شرق دولت استفاده میکنند.
تحول اخیر بهعنوان نتیجه روابط ایران با روسیه و چین دیده میشود ضمن آنکه در دوره اخیر جنگ اوکراین هم باعث تعمیق روابط تهران با مسکو شده است. سیاست تحکیم روابط با پکن هم در دوران ریاست جمهوری «آیت الله ابراهیم رئیسی» برجسته شده است.
براساس این تحلیل، درواقع سازمان همکاری شانگهای به تهران یک مجمع دیپلماتیک برای ایجاد روابط نزدیکتر با کشورهای منطقه را نیز ارائه میدهد؛ این روند قبل از این مختل شده بود. عدم انسجام و محدودیتهای داخلی در میان دولتهای آسیای مرکزی موجب شده است تا ایران بهعنوان یک مرکز حملونقل بالقوه و جایگزینی برای وابستگی به روسیه هم دیده شود.
در هر صورت نشست سمرقند و الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای در کمترین حالت بهعنوان شاخصهایی از مشارکت و همکاری رو به رشد تهران با کشورهایی که در حوزه نفوذ سازمان همکاری شانگهای قرار دارند، دیده میشود.
شکستن طلسم عضویت ایران در شانگهای در دولت آیت الله رئیسی
سازمان همکاری شانگهای (SCO) در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ در شانگهای، ابتدا با مشارکت قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد و اکنون حدود یکسوم اقتصاد جهان را در اختیار دارد. این سازمان علاوه بر چین و روسیه شامل برخی کشورهای شوروی سابق همچون قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و بهتازگی هند و پاکستان میشود.
ایران از سال ۲۰۰۵ یک کشور ناظر بود و درخواست عضویت ایران در سازمان شانگهای بهدلیل عدم اهتمام و بیعملی دولت بنفش ( حسن روحانی) در حوزه دیپلماسی عمومی، توجه و تمرکز بر روابط با غرب و توجیهتراشیهایی مانند مانع بودن تحریمها و FATF که بیشتر از سوی مدعیان اصلاحات مطرح میشد، همواره با بنبست مواجه میشد.
تا اینکه به دلیل تغییر ریل دیپلماسی در دولت سیزدهم و تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی و منطقهای، در اجلاس سال گذشته شانگهای که با حضور آیتالله سید ابراهیم رئیسی در شهر دوشنبه برگزار شد، اعضا بعد از چند سال با درخواست عضویت کامل ایران موافقت کردند.
در نهایت روز جمعه (25 شهریورماه 1401) و در بیست و دومین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که به میزبانی ازبکستان در شهر سمرقند برگزار شد، عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای بهصورت رسمی توسط رئیسجمهور ازبکستان اعلام شد که با تشویق حاضران همراه بود.
اسناد عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای ۲۳ شهریور به امضای حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه رسید. همچنین پیش از عزیمت رئیسجمهور کشورمان به سمرقند لایحه عضویت ایران در این نهاد اقتصادی منطقهای برای طی مراحل قانونی تقدیم مجلس شورای اسلامی شد.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان که رئیسجمهور را در سفر به ازبکستان همراهی میکرد، در گزارشی توئیتری از امضای یادداشت تعهدات عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای با دبیرکل این سازمان خبر داد و گفت: اکنون وارد مرحله جدید همکاریهای متنوع اقتصادی، تجاری، ترانزیت، انرژی و… شدهایم.
وزیر امور خارجه تأکید کرد که دبیرکل سازمان، پیوستن دائم ایران و امضای سند را تبریک گفت و آن را تحول مهمی خواند.
با وجود امضای تفاهمات عضویت دائم بین ایران و سازمان شانگهای اما فرآیند عضویت کامل تهران و پذیرش اسناد و اساسنامههای عضویت زمانبر خواهد بود و احتمالاً تا سال ۲۰۲۳ به طول انجامد.
بر این اساس، تهران در راستای ارتقای سطح مشارکت در این سازمان از عضویت ناظر به عضویت دائم، باید نزدیک به ۵۰ سند امضا کند که سند تعهدات و ترتیبات اجرایی الحاق یکی از مهمترین آنهاست.
عضویت ایران در شانگهای و هموار شدن راه بیاثر کردن تحریمهای غرب
به هر روی، جمهوری اسلامی ایران روز جمعه 25 شهریور به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای درآمد. بسیاری از رسانههای خارجی ضمن اعلام این خبر تأکید کردند که عضویت در این سازمان راه را برای بیاثر کردن تحریمهای غرب علیه ایران هموار میکند.
شبکه فرانس٢٤ ضمن بازتاب خبر عضویت ایران در سازمان شانگهای گزارش داد: جمهوری اسلامی ایران با استقبال از عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای، آن را چرخشی به سمت شرق برای دسترسی به بازارهای جهانی و مقابله با تحریمهای سخت غرب میبیند.
این شبکه در ادامه تصریح کرد که عضویت دائم ایران با کمک روسیه و چین انجام گرفت، چراکه آنها انتظار دارند مذاکرات هستهای با تهران برای احیای برجام به نتیجه برسد.
فرانس٢٤ همچنین گزارش داد که عضویت ایران در سازمان شانگهای و رفع تحریمهای این کشور فرصتی برای سرمایهگذاری در ایران ایجاد میکند.
سایت نزدیک به وزارت خارجه روسیه: عضویت ایران در شانگهای مشروعیت سازمان را افزایش میدهد
سایت شورای بینالملل روسیه که زیر نظر وزارت خارجه روسیه هم در تحلیلی نوشت: پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای را میتوان مرحله مهمی در شکلگیری سازمان همکاری شانگهای بهعنوان یک نهاد بینالمللی بالغتر نامید. تا به امروز، این سازمان بر مبارزه با تروریسم، جداییطلبی و افراطگرایی متمرکز بوده است، اگرچه وظایف آن به آن اجازه میدهد تا با طیف وسیعتری از مسائل مقابله کند.
گسترش عضویت، مشروعیت سازمان همکاری شانگهای را افزایش میدهد. بااینحال، همزمان انتظارات از این سازمان بهعنوان یک نیروی جهانی نیز رو به افزایش است. برای توجیه آنها، سازمان همکاری شانگهای باید مسئولیت بیشتری را بر عهده بگیرد و به مسائل امنیتی محدود نشود.
تارنمای روسی گراژدانسکی سیلی رو هم در گزارشی به اطلاعات شرکت بریتیش پترولیوم اشاره کرد که براساس آن ایران از نظر ذخایر گاز طبیعی پس از روسیه در رتبه دوم جهان از نظر ذخایر گاز طبیعی، چهارمین در ذخایر اثباتشده نفت و هفتم در تولید آن قرار دارد.
عضویت ایران در شانگهای به نفع همه اعضای سازمان است
براساس این گزارش، این امکان وجود دارد که همه اعضای سازمان بتوانند از ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای بهرهمند شوند. همچنین برای چین، ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای ازنظر دسترسی به بنادر دریای سیاه و همکاری با خاورمیانه حائز اهمیت است. برای ازبکستان، چشماندازهای جدیدی برای مشارکت سودمند متقابل و نهتنها رشد تجارت دوجانبه، بلکه ارتقای برنامههای تبادل فرهنگی و بشردوستانه باز میکند.
در مقاله این رسانه روسی آمده است: ازبکستان مانند سایر کشورهای آسیای مرکزی به کریدور ایران منتهی به ارتباطات دریایی بینالمللی دسترسی پیدا میکند: بنادر بندرعباس و چابهار که چشماندازهای جدیدی را برای آینده باز میکند.
براساس این گزارش در مجموع، ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای به معنای گسترش روابط تجاری و اقتصادی و بهینهسازی مسیرهای لجستیکی برای همه کشورهای عضو سازمان بدون در نظر گرفتن وضعیت آنها خواهد بود زیرا «حضور کامل ایران در فعالیتهای سازمان همکاری شانگهای به نفع همه شرکتکنندگان در این انجمن کلان منطقهای است.»
- ترجمه و نشر توسط روزنامه کیهان در ۲۸ شهریور ۱۴۰۱
خدا قوت
رئیسی مچکریم