دیروز تو مترو نشسته بودم دیدم همه آدم هایی که اونجان چهره های محزون و گرفته ای دارند! با خودم گفتم چه اتفاق تلخی برای ما انسان ها افتاده که این طوری سرد و بی انگیزه شدیم.
اون وقت بود که یاد پدر بزرگ خودم افتادم که با وجود اینکه الحمدلله 80 سالشونه همیشه شاد و با انگیزه زندگی می کنند، شاید یکی از علت هایی که ما این طوری سرد شدیم فاصلمون از اهل بیت و همه سفارش هاشونه که درباره این دنیا بهمون کردن! بیاین باهم یه مرور روی سخنان امام شیعیان بندازیم بعد منصفانه با خودمون مرور کنیم که آیا این تفکرات همراهمون هست؟!

مقاومت در برابر سختی ها و رنج ها

حضرت علی علیه السلام می فرماید:

«چشم از سختی خار و خاشاک و رنج ها فرو بند تا همواره خشنود باشی.»

علاوه بر صبر و پرهیزکاری، نهج البلاغه به طور کلی کنار آمدن و سازگاری با مسائل را توصیه می کند.
فردی که سر سختی بالایی دارد و مشکلات را چالش و فرصتی برای رشد می داند و نه تهدید، می تواند در برابر سختی ها و مشکلات مقاومت کند و به بهترین نحو با آنها مقابله کند و در نتیجه، کمتر دچار حزن و اندوه می شود.

به اعتقاد آرجایل (2001) میزان خشنودی ذهنی فرد به شیوه تفکر او درباره مسائل بستگی دارد و علاوه بر این خشنودی تحت تأثیر حالت های هیجانی آنی قرار می گیرد؛
وقتی انسان مجبور می شود با موقعیت ها سازگار شده و به شیوه متفاوتی به رویدادها نگاه کند، خشنودی او افزایش می یابد. طبق نظر تایلور و براون (1988) اعتقاد به این که وقایع تصادفی نیستند و پس از وقایع منفی نیز امکان رشد شخصی وجود دارد، می تواند به وقایع معنی بدهد.

بسیاری افراد از جمله بعضی از معلولان در بررسی خشنودی از زندگی درحد 70 درصد از حد اکثر قرار می گیرند.

بنابراین، غیر از عوامل عینی مسائل دیگری نیز آشکارا در میزان خشنودی دخالت دارند. در واقع این یافته ها با سازگاری این افراد رابطه دارد؛ آنها از اشکال متنوع راهبردهای مقابله ای استفاده کرده زندگی خود را به شکل متفاوتی ارائه داده و یا به شیوه متفاوتی به مسائل می نگرند(آرجایل، 2001).

حضرت علی علیه السلام در عین توصیه به کوچک انگاشتن سختی ها و مصائب و پرهیز از بزرگ نمایی آن، گروهی از مردم را توصیف می کند (پرهیزگاران) که بر عکس اهل دنیا که مرگ بدن ها را بزرگ می شمارند، مرگ دل های زندگان را بزرگتر می داند.
به عبارت دیگر، افراد به یک رویداد واکنش یکسان نشان نمی دهند و برخی از آنها نگاه ژرف تری به مسائل دارند و چیزهایی را مصیبت می دانند که دیگران نمی دانند.

 این همان تنگه ای است که مصیبت را به بینش و بصیرت نزدیک می کند. حضرت علی علیه السلام خطاب به شعث می گوید:

«ای شعث! پسرت تو را شاد می کرد و برای تو گرفتاری و آزمایش بود و مرگ او تو را اندوهگین کرد درحالی که برای تو پاداش و رحمت است ».

رضایت دادن به قضای الهی

حضرت علی علیه السلام می فرماید:

«کسی که از دنیا اندوهناک باشد، از قضای الهی خشمناک است…».

از این سخن حضرت علی علیه السلام چنین برمی آید که هر کسی که به قضای الهی تن در می دهد و از آن شاکی نیست، از غم و اندوه دنیا به دور است. دلیل این امر نیز روشن است، چون کسی که به قضای الهی رضایت می دهد معتقد است که هر چه برای او پیش می آید، اراده و خواست خداوند در آن دخیل است و حکمتی در آن نهفته است و در نهایت به خیر و صلاح اوست، بنابراین هر مسأله و اتفاقی هر قدر هم که به ظاهر ناگوار باشد، او را پریشان نمی سازد.

جایگاه واقعی شادی ها و انگیزه

حضرت علی علیه السلام در نامه ای به ابن عباس (فرماندار مصر) فرمودند: (نامه 22)

«همانا انسان گاهی خشنود می شود به چیزی كه هرگز از دستش نمی رود و ناراحت می شود برای از دست دادن چیزی كه هرگز به آن نخواهد رسید.

ابن عباس خوشحالی تو از چیزی باشد كه در آخرت برای تو مفید است و اندوه تو برای از دست دادن چیزی از آخرت باشد: آنچه از دنیا به دست می آوری تو را خشنود نسازد. آنچه در دنیا از دست می دهی زاری كنان تأسف مخور و همت خویش را به دنیای پس از مرگ وامگذار.

(در نامة 66) «همانا انسان از به دست آوردن چیزی خوشحال می شود كه هرگز آن را از دست نخواهد داد و برای چیزی اندوهناك و غمگین است كه هرگز به دست نخواهد آورد.

پس بهترین چیز نزد تو در دنیا رسیدن به لذت ها، یا انتقام گرفتن نباشد، بلكه هدف تو خاموش كردن باطل یا زنده كردن حق باشد. تنها به توشه ای كه از پیش فرستاده ای خوشحال باش و بر آنچه به جای می گذاری حسرت مخور. (صص 177-176)

یاد مرگ

حضرت علی علیه السلام می فرماید:

«آن کس که فراوان به یاد مرگ باشد در دنیا به اندک چیزی خشنود است.»

یاد مرگ باعث می شود که انسان به موقت و زودگذر بودن زندگی دنیا توجه داشته باشد و بنابراین حسرت آنچه را ندارد نخورد و از آرزوها و خواسته های بزرگ بپرهیزد و قدر نعمت هایی را که دارد بداند؛
یاد مرگ همچنین باعث می شود که فرد مشکلات و سختی ها را بزرگ نمایی نکند و بنابراین در برابر آنها قدرت تحمل بالایی داشته باشد.

این عوامل موجب می شود که فرد کمتر دغدغه خاطر مسائل زندگی دنیا را داشته و در مقایسه با کسی که کمتر به یاد مرگ می افتد، خشنود تر باشد. به نظر آرجایل (2000) اعتقاد به زندگی پس از مرگ برای سلامت روانی مفید است، بخصوص در مورد کسانی که سالخورده و بیمارند یا در معرض جنگ قرار دارند.

باید خاطر نشان ساخت که بسیاری از روش های فوق الذکر ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و به عبارتی لازم و ملزوم یکدیگرند، برای مثال، توجه به پاداش های اخروی تلخ کامی های دنیا و یا یاد مرگ، مقاومت در برابر سختی ها و رنج ها را تسهیل می نماید، توجه به فنا پذیری و دگرگونی حالات دنیا، به عشق نورزیدن به دنیای حرام و دل کندن از آن کمک می کند و…

 پرهیزکاری و اطمینان به وعده های الهی

حضرت علی علیه السلام در نامه خود به محمد ابن ابی بکر می فرماید:

«پرهیزکاران در بهترین خانه های دنیا سکونت کردند و بهترین خوراکی های دنیا را خوردند و همان لذت هایی را چشیدند که دنیا داران چشیده بودند… لذت پارسایی در ترک حرام دنیا را چشیدند و یقین داشتند که روز قیامت از همسایگان خدایند، جایگاهی که هر چه درخواست کنند داده می شود و هر گونه لذتی در اختیارشان قرار دارد.»

پرداختن به حرام دنیا گر چه ممکن است خوشی آنی و لذت کاذبی ایجاد کند، اما از آن جا که با فطرت و طبیعت انسان ناسازگار است، در کوتاه مدت یا دراز مدت بر روح و جسم انسان و بر زندگی فردی و اجتماعی او اثرات نامطلوب و گاه جبران ناپذیری باقی می گذارد و غم و اندوه و حسرت به دنبال دارد.

بنابراین کسی که از کارهای حرام اجتناب می کند، دچار این غم و اندوه و حسرت نمی شود و در عین حال از لذت های حلال و آن چه دارد بیشتر و بهتر بهره مند می شود. علاوه بر این اطمینان به وعده های الهی در مورد پاداش های اخروی پرهیزکاری و تجسم این پاداش ها، موجب شادی فرد پرهیزکار می شود.

فرآوری: فاطمه زین الدینی(+)