درهای باز چین برای ترانزیت تریاک انگلیسی
مسئله مواد مخدر و به خصوص تریاک در سال‌های متمادی همواره مشکل حکومت‌ها بوده است اما در میان دولت‌هایی خلاف جریان مبارزه با مواد مخدر حرکتی می‌پیمایند.
آغاز این نوع برخوردها، تاریخی دیرینه دارد اما قدمت قدرت‌نمایی مواد مخدر عموماً و تریاک و هرویین خصوصاً به چیزی در حدود اواسط قرن نوزدهم برمی‌گردد.در قرن نوزدهم میلادی، مخالفت امپراتوری چین با سیاست دروازه‌های باز برای بنادر، باعث نارضایتی انگلستان گردید. این شروع نخستین مرحله نفوذ مؤثر کشورهای اروپای غربی به چین به شمار می‌رود.
برنامه نفوذ و استعمار غرب به جهان شرق به بهانهٔ علاقهٔ مردم بریتانیا به چای آغاز می‌شود. حاکمان انگلیس بر این عقیده بودند که مردم بریتانیا علاقه زیادی به چای داشتند و در مقابل انگلستان، کمتر کالایی داشت که موردنیاز چین بوده و آن را معاوضه نماید. در نتیجه انگلستان با کاهش ذخیره نقره خود که آن را با چای چین مبادله می‌کرد، روبرو شد و تصمیم گرفت که صدور نقره را متوقف کند.
تاجران بریتانیایی هند که صادرات این کشور در دست آنان بود نوع جدیدی از تجارت استعماری را گسترش دادند. بریتانیا کشت خشخاش را در هند گسترش داده بود ازاین‌رو تاجران انگلیسی تصمیم گرفتند تا در مقابل دریافت چای، تریاک و کتان صادراتی هند را در اختیار چین بگذارند. پس از مدتی، افزایش شدید اعتیاد به تریاک در چین و در نتیجه افزایش واردات آن و کاهش ذخیره نقره آن کشور، باعث شده بود که وارثان کمپانی بریتانیایی هند شرقی از موفقیت برنامه گسترش استعمال مواد مخدر احساس رضایت کنند.
واقعیت امر آن است که تأمین تریاک چین، یک انحصار انگلیسی یا به دیگر سخن، یک انحصار دولتی انگلیسی و یکی از محورهای سیاسی آن کشور در مورد جهان شرق از جمله چین بود.
در دوران سلطه بریتانیا به گفتهٔ مورخین و سیاستمداران نزدیک پنجاه‌درصد از درآمد تریاک صادراتی از خلیج بنگال هند به سواحل کانگتونگ چین نصیب دولت بریتانیا می‌شد به علاوه از سود واردات چای هم بهره‌مند می‌شدند.
در چین نخست موجبات بازار تریاک فراهم گردید و سپس تریاک بنگالی که ناشی از کشت خشخاش بود به این بازارها سرازیر شد. توزیع مواد مخدر با پشتیبانی مالی ابر بانکداران بریتانیایی و صدها هم‌مسلکشان در آمریکا فراهم آمد.
فروش مواد مخدر با استفاده از بینوایی انسان‌ها روشی بود که در انگلیس و آمریکا به کار گرفته شد و با استفاده از همین روش راکفلر صنایع دارویی شرکت خود را به فروش رساند. بخش عمده‌ای از این مواد امروز از هند نه بلکه از شرکت‌های سوییسی و فرانسوی و بریتانیایی در آمریکا تهیه و به بهانه‌های مختلف پخش می‌شود.
فعالیت‌های شرکت هند شرقی هم در طول سال‌های مختلف به بهانهٔ علاقهٔ مردم به چای بود اما بازرگانان بریتانیایی و هندی و چینی از این طریق به ثروت زیادی دست یافتند که بخش زیادی به دولت انگلستان رسید.
در این فرآیند تریاک‌کش‌خانه‌ها در سراسر چین گسترش یافت و در شهرهایی مانند شانگهای و کاتن صدها هزار چینی بینوا به استعمال تریاک مشغول بودند و شرکت بریتانیایی هند شرقی در مزارع گنگ هند کشت خشخاش را گسترش می‌داد. افزایش شدید اعتیاد به تریاک در چین و در نتیجه افزایش واردات آن و کاهش ذخیره نقره آن کشور، مقامات چینی را بر این داشت که واردات تریاک را ممنوع اعلام کنند.
این تصمیم در ابتدا مانع بزرگی برای تاجران و دولتمردان انگلیسی که به واردات تریاک از راه قانونی و غیر قانونی به چین می‌پرداختند، محسوب نمی‌شد، ولی در اواخر دهه ۱۸۳۰، این قانون به‌طورجدی اجرا شد و صندوق‌ها و انبارهای حاوی تریاک توقیف گردید. دولت چین، «لین ز شو» را مأمور ضبط و آتش زدن کلیه محموله‌های تریاک در بندر کانتونگ کرد و او این کار را انجام داد، اعمال محدودیت بر همه گونه کالای وارداتی در بندر کانتونگ، تجار انگلیسی را ناخشنود ساخت.
در ماه ژوئن ۱۸۴۰، نیروی دریایی انگلیس با لشکرکشی به دهانه رود کانتون، نخستین جنگ تریاک را آغاز کرد. با رسیدن ناوگان نیروی دریایی انگلیس به یانگ تسه کیانگ، سقوط شانگهای و سپس رسیدن به نانجینگ قطعی شد و پس از مدتی چین تسلیم شد.
در گزارش‌ها آمده است که در روز بیست و نهم آگوست ۱۸۴۲ جنگ چین و بریتانیا معروف به «جنگ نخست تریاک» با امضای قرارداد نانجینگ پایان یافت. این جنگ به پیروزی بریتانیا و از دست رفتن هنگ‌کنگ چین و درهای باز چین به روی بازرگانان بریتانیایی انجامید.
براساس این قرارداد، دولت چین پذیرفت که بنادر چین ـ از کانتون تا شانگهای ـ به روی کشتی‌های قدرت‌های بزرگ باز باشد و تعرفه‌های گمرکی تجار بریتانیایی ثابت بماند، بریتانیایی‌ها از حق محاکمه کنسولی برخوردار باشند و دولت چین بابت غرامت جنگ ۲۱ میلیون اونس نقره به دولت بریتانیا بدهد. این قرارداد در عرشه ناو بریتانیایی «کورن والیس» در آب‌های نانجینگ امضا شد.
پس از پایان جنگ اول تریاک، علیرغم این که بریتانیایی‌ها، امتیازات فراوانی از چینی‌ها گرفته بودند، بااین‌حال از این مصالحه رضایت نداشتند و به دنبال بهانه‌ای برای دریافت امتیازات بیشتر بودند. ازاین‌رو به بهانه توقیف یک کشتی بریتانیایی از طرف چینی‌ها، روابط دو طرف باز هم تیره شد. در این زمان، نخست‌وزیر بریتانیا که مردی بهانه‌جو و مغرور بود خواستار عذرخواهی رسمی دولت چین شد.
وی بر این عقیده بود که منافع استعمار بریتانیا در هر نقطه از عالم، باید به هر قیمتی حفظ شود. او این امر را نشانه‌ای از قدرت و اعتبار بریتانیا تلقی می‌کرد. در این حال علیرغم رفع توقیف کشتی بریتانیایی، چون چینی‌ها حاضر به عذرخواهی نشدند، این بار نیروهای بریتانیایی به بهانه این امر واهی، با کمک فرانسه جنگی را در سال ۱۸۵۶ آغاز کردند که به «جنگ دوم تریاک» شهرت یافت.
در نهایت پس از چهار سال، هنگامی‌که قوای مهاجم در سال ۱۸۶۰ به پکن، پایتخت چین نزدیک شدند، چینی‌ها تسلیم شدند و پس از انعقاد قرارداد صلح و دریافت امتیازات دیگر، تجارت تریاک بار دیگر در قواعد جدیدی آغاز شد.
پیمانی که فاتحان بر مغلوبان تحمیل کردند مقرر داشت که اروپاییان به ده بندر چینی دیگر و رودخانه یانگ‌تسه راه یابند؛ فرستادگان اروپایی و آمریکایی به دربار چین روند و کشورهای آنان با چین برابر به شمار آیند؛ مبلغان دینی و سوداگران خارجی در سراسر آن سرزمین از تعرض مصون مانند؛ اتباع کشورهای غربی بیش‌ازپیش از حیطه قوانین چین برکنار باشند؛ قسمتی از خاک چین که مقابل جزیره هونگ‌کونگ است به انگلیس تعلق گیرد؛ صدور تریاک به چین قانونی تلقی شود؛ و چین غرامتی بپردازد، و مغرب زمین، در ازای این غرامت، در تعلیم و تربیت چینیان همت گمارد.
منابع:
کتاب چین نو
کتاب کمیته ۳۰۰
تاریخ تمدن ویل دورانت جلد اول مشرق زمین
سخنرانی استاد حسن عباسی
دانشنامه آزاد
منبع: باشگاه استراتژیست های جوان