فرزندتان در آستانه به دنیاآمدن قرار دارد و دغدغه‌تان مهیاکردن وسایل نگهداری از نوزاد و آراستن اتاق کودک است.

کلی تحقیق کرده‌اید که برای سلامتی بیشتر نوزادتان چه کارهایی انجام دهید. خب این کارها خوب است، اما دین ما سفارشی برای دورکردن بلا از او دارد و آن هم عقیقه کردن است. حتما تا به حال درباره این کار چیزهایی شنیده‌اید؛ عملی که توسط بزرگان دینی ما بسیار سفارش شده است. اما عقیقه کردن در روایات اسلامی شرایطی دارد که در این صفحه می‌توانید با شرایط آن آشنا شوید. همراه بنیانا باشید 

معنای عقیقه کردن چیست؟

شاید این سؤال برای خیلی‌ها پیش بیاید که معنی «عقیقه» چیست و چرا به گوسفند کشته‌شده، عقیقه می‌گویند. جواب این سؤال در کتاب مجمع‌البحرین در دو احتمال آمده است: اول اینکه عقیقه به مویی گفته می‌شود که در زمان تولد بر سر نوزاد روییده است و چون معمولا در روز هفتم این مو را می‌تراشند و گوسفندی برای او قربانی می‌کنند، به همین دلیل به آن قربانی، عقیقه می‌گویند. دومین احتمال این است که کلمه «عقیقه» از ریشه «عقّ» به معنی شق‌کردن و شکافتن است و چون گلوی حیوان در موقع قربانی‌شدن شکافته می‌شود، به آن عقیقه می‌گویند.

چرا به عقیقه کردن سفارش شده؟

یکی از سنت‌های اسلام برای دورکردن بلا و بیماری از انسان، قربانی‌کردن گوسفند به‌عنوان عقیقه است. در کتاب مفاتیح‌الجنان روایتی از امام صادق علیه السلام  نوشته شده مبنی بر اینکه آن حضرت درباره عقیقه کردن فرموده است: «بلا به‌طور دائم روی سر بچه در حال گردش است و عقیقه، از سر او دور می‌کند.»

در جلد ششم کتاب کافی هم روایتی با همین مضمون نوشته شده که امام باقر علیه السلام فرموده است: «کلُّ مَولوُدٍ مُرتَهَنٌ بِالعَقیقَهِ ؛ یعنی عقیقه، نوزاد را از مبتلاشدن به انواع بلاها حفظ می‌کند». اما باید توجه داشت که دورکردن بلا از طریق عقیقه، به ریختن خون حیوانی از جنس گوسفند یا بز یا شتر بستگی دارد و صدقه‌دادن جای عقیقه را نمی‌گیرد.

همانطور که در کتاب بحارالانوار نوشته شده از امام جعفرصادق(ع) پرسیدند: «ما برای عقیقه، گوسفندی را پیدا نکردیم. آیا اجازه می‌دهید که قیمتش را صدقه بدهیم؟» امام(ع) در جواب آنها فرمودند: «جست‌وجو کنید تا گوسفندی پیدا کنید. زیرا خداوند متعال ریختن خون گوسفند به این منظور و خوراندن طعام به دیگران را دوست دارد.»

عقیقه کردن مستحب است یا واجب؟

عقیقه کردن برای کودک، کار مستحبی است که بارها بر آن تأکید شده است، البته این دستور مخصوص افرادی است که توان انجام آن را داشته باشند. بعضی از فقیهان و عالمان دین هم عقیقه‌کردن را واجب دانسته‌اند.

امام‌صادق(ع) در مورد عقیقه‌کردن در خانواده‌های فقیر و غنی فرموده است: « عقیقه کردن برای کسی که از لحاظ مالی توانگر باشد لازم است. اگر کسی فقیر و تهیدست است، بعد از اینکه فقرش برطرف شد این کار را انجام بدهد، اما اگر فقیری هیچ وقت ثروتمند نشد بر او تکلیفی نیست که عقیقه کند. همچنین اگر برای او عقیقه نکنند، تا وقتی که برای او قربانی کنند، قربانی از عقیقه کفایت می‌کند».

چه حیوانی را می‌توان عقیقه کرد؟

عالمان دین معتقد هستند که بهتر است حیوانی که عقیقه می‌شود، شتر یا گوسفند و یا بز باشد. در عین حال سفارش شده است که اگر عقیقه گوسفند است، بهتر است که سن او کمتر از 6ماه نباشد. اگر عقیقه بز است، خوب است که سن او بالاتر از یک سال باشد و اگر شتر را عقیقه می‌کنید، باید 5 سال یا بیشتر داشته باشد.

بیمار باشد اشکال دارد؟

سلامت حیوانی که عقیقه می‌شود، نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. شرایط سلامت حیوان عقیقه شبیه صفات قربانی حاجی‌هاست. مثلا نباید گوشش بریده باشد، کور نباشد، خیلی لاغر و نحیف نباشد، شاخ حیوان شکسته نباشد، تا حدی لنگ نباشد که راه رفتن برایش سخت باشد. البته علامه مجلسی در کتاب حلیه‌المتقین نوشته است که «براساس حدیث معتبری از امام‌صادق(ع)، عقیقه همانند قربانی نیست. هر گوسفندی که باشد، برای عقیقه کردن خوب است.»

حیوان برای عیقیه نر باشد یا ماده؟

در کتاب من‌لایحضره الفقیه به نقل از امام صادق(ع) نوشته شده که آن حضرت فرموده است: «اگر فرزند، پسر بود برای او حیوان نر عقیقه کنید و اگر فرزند، دختر بود برای او حیوان ماده، عقیقه کنید.» البته علامه مجلسی با استناد به بعضی از احادیث نوشته است که عقیقه کردن گوسفند نر برای فرزند، چه دختر باشد و چه پسر، بهتر است. اما اگر برای هر دو، گوسفند ماده هم عقیقه شود، خوب است.

چراکه در کتاب کافی روایتی نوشته شده مبنی بر اینکه از امام‌صادق(ع) در مورد عقیقه دختر و پسر سؤال کردند و آن حضرت پاسخ داد: «عقیقه برای دختر و پسر، یکسان است و فرقی ندارد.» یعنی ضرورت ندارد که حتما برای دختر، عقیقه ماده و برای پسر، عقیقه نر کشته شود.

این سفارش در کلامی از پیامبراکرم(ص) در کتاب مستدرک‌الوسائل هم آمده است، آنجا که فرموده است: «اَلعَقیقَهُ شاهّ مِنَ الغُلام وَ الجاریه سواءً ؛ یک گوسفند است و پسر و دختر در این جهت مساوی هستند.»

تراشیدن سر نوزاد برای عقیقه 

در بسیاری از روایت‌هایی که درباره عقیقه در روز هفتم تولد آمده، تراشیدن سر نوزاد هم در این‌روز سفارش شده است. براساس بعضی از این روایت‌ها، بهتر است که اول سر نوزاد را بتراشند و بعد از آن برایش عقیقه کنند. البته خوب است که همه این کارها در روز هفتم تولد او انجام شود.

کی عقیقه کنیم بهتر است؟

به‌طور کلی، عقیقه کردن حد و مرزی از لحاظ زمانی ندارد. یعنی اگر برای نوزادی عقیقه نشد، بهتر است تا قبل از رسیدن او به سن بلوغ این کار انجام شود. اگر این هم ممکن نبود، خوب است که خود فرد برای خودش عقیقه کند. حتی در روایات سفارش شده که خوب است برای اموات‌تان عقیقه کنید.

البته مستحب موکد است که عقیقه کردن در هفتمین روز تولد انجام شود، همانطور که پیامبر اسلام(ص) و امامان معصوم علیهم‌السلام این سنت را داشته‌اند. اما اگر عقیقه کردن با داشتن عذر و حتی بدون عذر موجه در روز هفتم تولد انجام نشد، مستحب بودن این کار از بین نمی‌رود. حتی اگر کودک از دنیا برود، باز هم مستحب است که پدرش برای او عقیقه کند.

در همین مورد در کتاب حلیه المتقین نوشته شده که شخصی از امام صادق(ع) پرسید: «اگر فرزندی در روز هفتم بمیرد، باید برایش عقیقه کنیم؟» حضرت فرمود: «اگر قبل از ظهر از دنیا برود عقیقه ندارد، اما اگر بعدازظهر بمیرد عقیقه دارد.» . نکته قابل توجه دیگر این است که اگر کسی نمی‌داند که برای او عقیقه کرده‌اند یا نه، بهتر است که برای خودش عقیقه کند.

این دستور در حدیثی آمده است، آنجا که مرد مسنی به خدمت امام صادق(ع) رفت و از آن حضرت پرسید: «نمی‌دانم پدرم برای من عقیقه کرد یا نه!» و آن حضرت فرمود: «عقیقه کن.» آن مرد به دستور امام‌صادق(ع) عمل کرد، درحالی‌که در سن پیری بود.

عقیقه پیامبر اکرم(ص) برای نوه‌هایش

در کتاب بحارالانوار روایتی نوشته شده با این مضمون که حسین پسر خالد نقل کرده که امام‌ رضا(ع) درباره سنت عقیقه در خانواده رسول اکرم(ص) تعریف کرده است که روز بیست‌ودوم ماه رمضان بود و 7 روز از به دنیا آمدن امام‌ حسن(ع) می‌گذشت. جبرئیل(ع) برای تبریک و تهنیت این تولد مبارک، بر پیامبر اسلام(ص) وارد شد و سفارش کرد که حضرت، کودک را نامگذاری کند، سرش را بتراشد و برای او عقیقه کند.

پیامبر اسلام(ص) هم به سفارش‌ها عمل کرده و یک یا دو گوسفند را برای نوزاد عقیقه کرد. همچنین در کتاب‌های روایتی شیعه و سنی ازجمله در کتاب مستدرک نوشته شده است که در هفتمین روز از تولد امام حسین(ع) یعنی در روز نهم شعبان سال چهارم هجری، پیغمبر اکرم(ص) برای آن حضرت یک یا دو گوسفند را عقیقه کرد و یک رانش را همراه با مبلغ زیادی پول به قابله داد.

بقیه گوشت گوسفند را هم میان بینوایان و فقیران تقسیم کرده و بعد از آن موهای سر آن حضرت را تراشیده و هم وزن آن نقره صدقه دادند. روایت دیگری هم در کتاب حیاه الامام‌العسکری(ع) درباره عقیقه برای امام زمان(عج) نوشته شده که آن را ابراهیم پسر ادریس تعریف کرده است، به این صورت که: مولای من، امام حسن عسکری(ع)، دو رأس گوسفند را برای من فرستاده و نوشت: «بسم‌الله الرحمن الرحیم، این دو گوسفند را برای مولای خود امام زمان (عج) عقیقه کن و از گوشتش بخور که گوارایت باد و به برادرانت هم اطعام کن.» من هم‌چنین کردم.

 ……………

دعاي عقيقه مرحوم «علاّمه مجلسي» در ادامه، دعايي را براي عقيقه نقل كرده و آورده است: «از امام صادق (ع) نقل شده است كه در وقت كشتن گوسفند عقيقه اين دعا را بخوان»: بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، اَللّهُمَّ عَقيقَةٌ عَنْ فُلان بنام خدا و به ياري خدا، خدايا اين عقيقه از طرف فلاني است (به‌جاي فلاني، نام آن فرزند را بگويد) لَحْمُها بِلَحْمِهِ، وَدَمُها بِدَمِهِ، وَعَظْمُها بِعَظْمِهِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْها وَِقاءً لاِلِ مُحَمَّد عَلَيْهِ وَآلِهِ السَّلامُ گوشت‌اش به‌جاي گوشت او و خونش به خون او و استخوانش به استخوان او، خدايا او را حامي محمد و آل محمّدقرار ده. و در حديث ديگري فرمود كه اين دعا را بخواند: يا قَوْمِ اِنّي بَري مِمّاتُشْرِكُونَ، اِنّي وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذي فَطَرَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ، حَنيفاً اي مردم! من بيزارم از آنچه شما شريك خدا سازيد. من به‌سوي كسي رو مي‌كنم كه آسمان‌ها و زمين را يك دل آفريد مُسْلِماً وَما أنَا مِنَ الْمُشْرِكينَ، اِنَّ صَلاتي وَنُسُكي وَمَحْياي وَمَماتي للهِِ در حال تسليم و نيستم من از مشركان همانا نماز و عبادتم و زندگي و مرگم از آن خدا رَبِّ الْعالَمينَ، لا شَريكَ لَهُ، وَبِذلِكَ اُمِرْتُ، وَأنَا مِنَ الْمُسْلِمينَ، پروردگار جهانيان است كه شريك ندارد و به همين دستور دارم و از مسلمانانم اَللّهُمَّ مِنْكَ وَلَكَ، بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَاللهُ اَكْبَرُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، خدايا! از تو و براي توست بنام خدا و بياري خدا و خدا بزرگتر است خدايا درود فرست بر محمّد و آل محمّد وَ َقَبَّلْ مِنْ فُلانِ بْنِ فُلان و بپذير از فلاني پسر فلاني (به‌جاي فلان‌بن‌فلان نام فرزند و پدرش را ببرد) سپس گوسفند را ذبح كند.

گردآوری : محمد مجد

***

برای دریافت مطالب کانال ما رو در سروش @bonyana و آی گپ @bonyana و گپ @bonyana  و پیام رسان بله @bonyana دنبال کنید .

***