اولین «کارت ملی» تاریخ ایران را چه کسی طراحی کرد؟
نمونه کارش در جیب یا کیف تمامی ایرانی‌ها دیده می‌شود، اگر باور نمی‌کنید همین الان کیفتان را از جیبتان دربیاورید و نگاهی به « کارت ملی » خودتان بیندازید، طراح این کارت ملی کسی نیست جز دکتر مسعود سپهر.
به گزارش بنیانا ، دکتر مسعود سپهر یک طراح است که هم مینیاتور را می‌شناسد و هم طراحی با کامپیوتر را به قول معروف فوت آب است. برای این که بیشتر با کار ایشان آشنا شوید می‌توانید رایانه شخصی‌تان را روشن کنید و برنامه «ورد» را باز کرده و خط «بی یکان» را که به خط «یکان» معروف است انتخاب کنید.
طراحی خط «یکان» یکی دیگر از کارهای دکتر است. جالب است سری هم بزنید به سایت khamenei.ir، این سایت نیز از دیگر طراحی‌های ایشان است. دکتر مسعود سپهر متولد سال 1335 است و مدارک تحصیلی مختلفی در رشته کامپیوتر، گرافیک و چاپ از کشورهای انگلستان و فرانسه دریافت کرده است.
نمونه کارش در جیب یا کیف تمامی ایرانی‌ها دیده می‌شود. اگر باور نمی‌کنید همین الان کیفتان را از جیبتان دربیاورید و نگاهی به «کارت ملی» خودتان بیندازید. طراح این کارت ملی کسی نیست جز دکتر مسعود سپهر.
آقای دکتر هنرمند مشهوری است که برای شرکت «اپل» خط طراحی می‌کند و سال‌هاست که نشان‌های مهم کشوری با ایده‌های او ساخته می‌شود. در این گفتگوی جالب، دکتر مسعود سپهر از ماجرای طراحی کارت ملی می‌گوید.
داستان من و کارت ملی
ماجرای پیوند خوردن آقای دکتر و کارت ملی، از چند سال بعد از بازگشتش به ایران آغاز می‌شود. آقای دکتر در حالی که طرح‌های اولیه کارت ملی را یکی پس از دیگری نشانم می‌دهد، می‌گوید که تقریباً 20 سال پیش، از بین این همه طرح، یک ایده توسط مسئولان انتخاب شد تا روی کارت‌های ملی برود.
او درباره پیشنهاد کار بر روی کارت ملی می‌گوید: «مدتی بود که برای تحصیل و کار با کمپانی‌های بین المللی، به خارج از کشور رفته بودم. بعد از بازگشت به ایران چند نفر از مسئولان اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، در یک جلسه گفتند که قرار است برای تمام ایرانیان یک کارت ملی صادر شود، دقیقاً مانند تمام مردم جهان. آن‌ها از من خواستند که طراحی کارت ملی را به عهده بگیرم.»
همکاری با استادان ممیز و اسداللهی
آقای دکتر چند روزی از مسئولان زمان خواست تا روی این موضوع، فکر کرده و ایده‌هایش را ارائه بدهد. در همین زمان آقای دکتر با خودش گفت حیف است که در این کار بزرگ، استاد مرتضی ممیز حضور نداشته باشد.
«با زنده یاد مرتضی ممیز در این باره صحبت کردم، ایشان به من گفت که بهتر است مصطفی اسداللهی نیز در این پروژه همراه ما باشد، من هم از این پیشنهاد بسیار خوشحال شدم و مدتی بعد، کار روی کارت ملی توسط ما سه نفر شروع شد.»
سپهر ادامه می‌دهد: «آشنایی من و استاد ممیز به زمانی برمی گشت که من چند نشان تشریفاتی ریاست جمهوری را طراحی کرده بودم. در آن زمان زنده یاد ممیز یکی از چهار داوری بود که کار من را بررسی می‌کرد، به همین خاطر بود که با سلیقه ممیز از سال‌ها پیش به خوبی آشنا بودم.»
1- پر از نمادهای ایرانی
دکتر سپهر به همراه استاد ممیز و اسداللهی شروع کردند به تحقیق و کار روی طرح‌ها. آن‌ها دوران‌های مختلف هنری را در ایران بررسی کردند. یکی از مجموعه‌هایی که به دقت روی آن تحقیق کردند، مجموعه «هنر ایرانی» از پروفسور «آرتور پوپ» بود که پر بود از آثار و هنر ایرانی.
«بعد از دو ماه و نیم کار، حدود 8 طرح جمع آوری شد. سعی کرده بودیم در این طرح‌ها همه چیز را در نظر بگیریم. کارت ملی باید هم از دین و مذهب ما نشانی در خود داشت و هم از هنر ایرانی.
یکی از مواردی که خیلی روی آن دقت کردیم، انتخاب رنگ‌هایی بود که باید در کارت ملی به کار می‌رفت، برای مثال رنگ عنابی و یا نارنجی که شما در کارت می‌بینید نماد رنگ قرمز پرچم است و رنگ سبزی را که مشاهده می‌کنید نمادی از رنگ سبز پرچم جمهوری اسلامی ایران است. در انتخاب رنگ این کارت، بیشتر از رنگ‌های مینیاتوری استفاده شد.»
او ادامه می‌دهد: «از بین 8 کار، 4 طرح انتخاب شد و به اداره فرهنگ و ارشاد ارائه شد تا روی مقواهای مخصوص چاپ شود. بعد از چاپ روی مقوا، از میان این چهار کارت یک طرح انتخاب شد تا روی کارت‌های ملی چاپ شود.»
2- طرح قالی شاه عباس در کارت ملی
روی پلاستیک، دقیقاً پایین کارت، یک طرح جالب شبیه طرح‌هایی که در فرش‌های ایرانی دیده می‌شود، به کار رفته است. دکتر سپهر می‌گوید ایده این طرح از قالی‌های دوران شاه عباس گرفته شده است: «این طرح از قالی‌های دوره شاه عباس گرفته شده، به گونه ای روی پلاستیک کارت ملی چاپ شده است که با جت نورهای مختلف، رنگ‌های مختلفی به خود می‌گیرد. برای مثال رنگ اصلی این طرح، طلایی است اما شما رنگ مسی و سبز را هم حتماً روی این طرح تاکنون دیده‌اید. نام حرفه ای این کار «رین بو» یا همان رنگین کمان است.»
3- 12 بار جمهوری اسلامی
نگاهی به بالای کارت خود بیندازید. درست زیر نوشته «کارت شناسایی ملی» یک خط سبز رنگ می‌بینید اما اگر کمی دقت کنید متوجه می‌شوید این خط صافی که شما شاهد آن هستید هم پر از طرح است و خبری از یک خط ساده نیست. مسعود سپهر می‌گوید در این خط سبزی که شما می‌بینید 12 بار کلمه جمهوری اسلامی ایران در ابعاد یک اندازه، تکرار شده است: «عبارت جمهوری اسلامی ایران در زیر نوشته کارت شناسایی ملی، 12 بار چاپ شده و دقیقاً پشت کارت هم این مورد تکرار شده است. البته با رنگ قرمز.»
دکتر می‌گوید یکی دیگر از مواردی که جاعل‌ها را به دام خواهد انداخت همین مورد است. یکی از جالب‌ترین ایده‌هایی که در این کارت استفاده شده است، نوع پلاستیک برای پوشش مقوایی کارت است: «این پلاستیک توسط کشورهایی مانند استرالیا و آلمان تولید می‌شود اما در ایران به هیچ وجه چنین پلاستیکی وجود ندارد. روی این پلاستیک نیز طرح لوزی و مربع حک شده و کلمه «الله» با همان طراحی که در وسط پرچم ایران کار شده، وسط کارت ملی ثبت شده است.»
4- ترنجی آبی از قرن ششم هجری
قبل از انتخاب طرح متخصصان چاپ، به دکتر سپهر گفتند که باید اثری روی کارت ملی چاپ شود که از نظر امنیتی بسیار قوی طراحی شده باشد و جاعلان نتوانند به راحتی کپی‌اش کنند و این درست همان موردی بود که دکتر سپهر قبل از طراحی به آن فکر کرده بود، به همین خاطر نقش و نگارهایی در طراحی کارت ملی به کار برده بود که به راحتی با چشم هم دیده نمی‌شدند چه برسد به این که بتوان آن‌ها را کپی کرد.
سپهر ادامه می‌دهد: «ما برای انتخاب طرح‌های کارت ملی ، خیلی از کتاب‌ها و تصویرها و … را دیدیم و بعد، از بین صدها ایده و طرح و نماد، چند نمونه را انتخاب کردیم. اگر به کارت ملی خود نگاه کنید یک ترنج آبی را می‌بینید که مربوط به قرن ششم هجری است. طرح این ترنج را از روی یک ظرف فلزی برداشتیم. این ظرف فلزی این روزها در موزه برلین نگهداری می‌شود.»
اگر کمی کارت ملی‌تان را به چشمان خود نزدیک‌تر کنید خواهید دید چیزی که شما تا به امروز به عنوان رنگ عنابی کم رنگ، زیر این ترنج می‌دیدید فقط یک لایه رنگ ساده نیست بلکه پر از نقش و نگار است. دکتر سپهر در این باره توضیح می‌دهد: «این رنگ، یک دست عنابی نیست بلکه نقش اسلیمی لوزی و مربع است که با رنگ عنابی، زیر ترنج آبی کار شده است. این نقش لوزی و مربع را بیشتر در گره سازی چوب و همچنین هنر منبت کاری ایرانیان می‌توان دید که برمی گردد به دوره سلجوقی.»
رنگ سفید وسط کارت ملی نیز خالی از طرح اسلیمی و لوزی و مربع نیست: «رنگ سفید نسبت به رنگ‌های دیگر، کمتر نقش و نگارها را نشان می‌دهد؛ به همین خاطر بیننده به سختی می‌تواند طرح لوزی و مربع را در رنگ سفید ببیند.»
5- ترنجی که مچ می‌گیرد
کارت ملی خود را که برگردانید می‌بینید همان ترنج آبی رنگ که طرحش از ظروف فلزی مربوط به قرن ششم هجری گرفته شده است دوباره در پشت کارت تکرار شده است. دکتر سپهر می‌گوید این چاپ را فقط یک دستگاه چاپ قوی و گرانقیمت در ایران می‌تواند بزند: «این یک یاز همان دلایلی بود که من به مسئولان درباره‌اش توضیح دادم و گفتم کسی نمی‌تواند این کار را کپی کند، اگر دستتان را روی ترنج بگذارید و کارت ملی را همانطور که دستتان روی ترنج است برگردانید، خواهید دید زیر انگشتتان همان ترنج چاپ شده است.
البته بدون این که ذره ای تفاوت داشته باشد و این کار فقط با یک دستگاه چاپت حرفه ای امکان پذیر است که همزمان هم رو و هم پشت کارت را چاپ می‌کند. کسانی که جعل سند می‌کنند اگر بخواهند این کارت را جعل کنند، روی این طرح به مشکل برمی خورند و ماموران می‌توانند به راحتی و با دقت بر روی ترنج، متوجه تقلبی بودن کارت بشوند.»
سپهر می‌گوید یک یاز استانداردهای امنیتی در جهان همین دستگاه‌های چاپ هستند که همزمان پشت و روی کارت را بدون ذره ای تفاوت چاپ می‌کنند.
از خط «یکان» خط «رؤیا»
یکی از روش‌های ساده به دام انداختن جاعلان، دقت روی خط مدارک است. دکتر سپهر در این مورد هم یک برگ برنده رو کرده است: «کار باید ساده و خوانا طراحی می‌شد. زیبایی خط، جای خود را داشت اما خوانا بودن کار، مهم‌ترین موضوع در انتخاب فونت بود. من قبلاً خط «یکان» را طراحی کرده بودم، بنابراین پیشنهاد دادم برای خط چاپ شده در کارت ملی از این خط استفاده کنند ولی بعداً تصمیم گرفته شد برای چاپ اسم و فامیل افراد از خط رؤیا استفاده شود.»
او می‌گوید در این دو خط نیز تغییراتی داده شد تا اگر جاعلی خواست کارت تقلبی صادر کند در این مورد نیز دچار مشکل شود: «جاعلان این روزها خیلی دقیق کار می‌کنند اما ما برای خط نوشتاری نیز سعی کردیم سنگی مقابل پایشان بیندازیم. به همین خاطر در هر دو خط، کلمه‌هایی طراحی کردیم که اختصاصاً برای کارت ملی باشد و اگر جاعل بخواهد نوشته‌ها را جعل کند به مشکل بربخورد.»
او برای طراحی کارت ملی ایران بیش از 50 کارت ملی در سراسر جهان را بررسی کرد: «هر کدام از این کشورها با استفاده از نمادهای کشور خودشان، کارت طراحی می‌کنند. به هیچ وجه در کارت ملی یک فرانسوی نمی‌توان نمادی از کشور ایتالیا را دید.»
حدود 20 سال پیش بود که مسعود سپهر، طراحی کارت ملی ایرانی را بعد از حدود دو ماه به پایان رساند و برای اولین بار ایرانی‌ها صاحب کارت ملی شدند.
او در حالی که کارت ملی خودش را نشان می‌دهد، می‌گوید این کارت خاطرات زیادی از همکاری با زنده یاد ممیز، مرد اول گرافیک ایران در ذهنش زنده می‌کند: «می‌توان از خاطراتم با ممیز در این کار کتابی نوشت اما من هر وقت می‌خواهم از خاطراتم بگویم، بغضی سنگین راه گلویم را می‌بندد.
یکی از شاخصه‌های استاد مرتضی ممیز، رنگ شناسی ایشان بود. زمانی که قرار شد ترنجی روی کارت کار کنیم، با یک نگاه گفت بهترین رنگی که بتواند روی عنابی، خودش را به رخ بکشد، همین رنگ آبی است و بعد از این که من به رنگ‌های آبی نگاه کردم و هر کدام را روی رنگ عنابی سنجیدم، متوجه شدم بهترین تناژ رنگ آبی میان آن همه رنگ آبی مینیاتوری، همین رنگی بود که ایشان پیشنهاد داد.»
منبع : فارس نیوز
