نقش : امام دهم شیعیان
نام : علی
کنیه: ابوالحسن (ثالث)
زادروز : ۱۵ ذی الحجه، سال ۲۱۲ق.
زادگاه : صریا، مدینه
مدت امامت: ۳۴ سال (۲۲۰ تا ۲۵۴ق)
شهادت: ۳ رجب، ۲۵۴ق.
مدفن: سامرا، عراق
محل زندگی :مدینه
لقب(ها) :هادی، نقی، نجیب، مرتضی، عالم، فقیه، امین و طیب
پدر :امام جواد(ع)
مادر : سمانه مغربیه
همسر(ان) :حُدیث
فرزند(ان) :حسن، محمد، حسین، جعفر
طول عمر : ۴۲ سال
علی بن محمد بن علی بن موسی (۲۱۲-۲۵۴ق) مشهور به امام هادی(ع) و امام علی النقی(ع)
فرزند امام جواد(ع) و دهمین امام شیعیان است. او از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ قمری به مدت ۳۴ سال امامت شیعیان را به عهده داشت. در ادامه مطلب همراه سایت بنیانا باشید
بیشتر سال‌های امامت آن حضرت در سامرا، تحت نظارت مستقیم حاکمان عباسی سپری شد. دوره امامت او همزمان با حکومت چند تن از خلفای عباسی از جمله متوکل بود.
از امام هادی(ع) احادیثی در امور اعتقادی، تفسیر، فقه و اخلاق روایت شده است. بخش قابل توجهی از روایات آن حضرت درباره مباحث کلامی از جمله تشبیه و تنزیه و جبر و اختیار است. زیارت جامعه کبیره که ابعاد گوناگون امامت در آن مطرح شده و نیز زیارت غدیریه از آن حضرت روایت شده است.
امام هادی از طریق سازمان وکالت با شیعیان ارتباط داشت و به امور آنان رسیدگی می‌کرد. برخی از شاگردان و یاران ایشان عبارتند از: عبدالعظیم حسنی، عثمان بن سعید، ایوب بن نوح، حسن بن راشد و حسن بن علی ناصر.
بارگاه او که در سامرا به حرم عسکریین مشهور است. در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ش طی حملات تروریستی تخریب شد. ستاد عتبات عالیات ایران از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ش آن را بازسازی کرده است.
معرفی امام هادی علیه السلام
پدر امام هادی، امام جواد(ع) امام نهم شیعیان است. مادر آن حضرت کنیزی به نام سمانه یا سوسن بود.
تولد آن حضرت بنا به روایت کلینی، شیخ مفید و شیخ طوسی و نیز ابن اثیر، در ۱۵ ذی‌الحجه سال ۲۱۲ق. و در منطقه‌ای به نام صریا در نزدیکی مدینه بوده است. بعضی تولد آن حضرت را در ۲ یا ۵ رجب دانسته‌اند.
امام دهم و فرزندش امام حسن عسکری(ع) به عسکریین شهرت یافتند. این شهرت از آن روست که محل زندگی آنها در سامرا، عسکر نام داشت.
امام هادی(ع) به لقب‌های دیگری مانند: نجیب، مرتضی، نقی، عالم، فقیه، امین و طیب نیز شهرت داشت.کنیه وی ابوالحسن است. از آنجا که کنیه امام کاظم(ع) و امام رضا(ع)، نیز ابوالحسن بود، برای اجتناب از اشتباه، عنوان «ابوالحسن اول» به امام کاظم(ع)، «ابوالحسن ثانی» به امام رضا(ع) و «ابوالحسن ثالث» به امام هادی(ع) اختصاص یافته است.
نقش انگشتر امام هادی(ع)، «اللّه ربّی و هو عصمتی من خلقه» بوده است.انگشتر دیگری نیز داشت که نقش آن «حفظ العهود من أخلاق المعبود».بوده است.
همسر و فرزندان امام نقی علیه السلام
همسر امام هادی(ع) حُدیث یا سلیل نام داشت. وی کنیزی از اهالی “نوبه” بود و او مادر امام حسن عسکری(ع) است.
اکثر علمای شیعه چهار فرزند پسر برای امام هادی(ع) ذکر کرده‌اند، اما در تعداد دختران وی اختلاف است. حضینی می‌نویسد: فرزندان امام هادی(ع) عبارتند از: امام حسن عسکری(ع)، محمد، حسین و جعفر (مدّعی امامت و معروف به جعفر کذاب)
شیخ مفید در مورد فرزندان وی می‌نویسد: جانشین آن حضرت ابامحمد حسن است که امام بعد از اوست و حسین و محمد و جعفر و دختری به نام عایشه.و ابن شهرآشوب دختری به نام علیه برای وی نام می‌برد.
البته با توجه به قرائن و شواهد امکان دارد امام هادی(ع) فقط دارای یک دختر بوده باشد که نامهای متفاوتی داشته است. از سخنان علمای اهل سنّت نیز برمی‌آید که وی چهار فرزند پسر و یک دختر داشته است.
امامت امام علی النقی علیه السلام
امام هادی(ع) در سال ۲۲۰ق در سن هشت سالگی به امامت رسید. از آنجا که شیعیان مشکلِ پایین بودنِ سنّ امام امام جواد(ع) را پشت سر گذاشته بودند، در زمینه امامت امام هادی(ع) تردید خاصی برای بزرگان شیعه رخ نداد.
به نوشته شیخ مفید همه پیروان امام جواد(ع) به استثنای افراد معدودی، به امامت امام هادی(ع) گردن نهادند. این عده معدود برای مدّت کوتاهی به امامت موسی بن محمد (م ۲۹۶ق) معروف به «موسی مبرقع» مدفون در قم معتقد شدند؛ ولی پس از مدّتی از امامت وی برگشتند و امامت امام هادی(ع) را پذیرفتند.
سعد بن عبدالله اشعری بازگشت این افراد به امام هادی(ع) را از آن روی می‌داند که خود موسی مبرقع از آنان بیزاری جست و آنان را از خود راند.
فرهنگ دعا و زیارت در نگاه امام نقی علیه السلام
در رویکرد تربیتی امام هادی(ع)، دعا و زیارت نقش عمده‌ای در آشنا ساختن شیعیان با معارف شیعی، ایفا کرده است. این دعاها به جز راز و نیاز با خدا، به صورت‌های مختلف به پاره‌ای از مسائل سیاسی اجتماعی نیز اشاراتی دارد؛ اشاراتی که در حیات سیاسی شیعه بسیار مؤثر بوده و به طور منظم، مفاهیم خاصی را به جامعه تشیع القا می‌کرده است. زیارت غدیریه در همین راستا از امام بیان شده است.
همچنین زیارت جامعه کبیره که یک دوره فوق‌العاده از معارف شیعی و جایگاه اهل بیت در هستی را بیان می‌کند به درخواست شیعیان از امام هادی(ع) صادر شده است.
عبادت امام نقی (ع)
امام هادی علیه‌السلام شب هنگام به پروردگارش روی می‌آورد و شب را با حالت خضوع به رکوع و سجده سپری می‌کرد و بین پیشانی نورانی‌اش و زمین، جز سنگ‌ریزه و خاک حائلی وجود نداشت. پارسایی و انس با پروردگار، آن چنان نمودی در زندگی امام داشت که در مقام بیان برجستگی و صفات والای آن گرامی به ذکر این ویژگی پرداخته‌اند.
ابن کثیر می‌نویسد: او عابدی وارسته و زاهد بود. ایشان کمر همت به عبادت بسته، فقیه و پیشوا بود.
ابن عباد حنبلی نیز می‌گوید: کان فقیها، اماماً ، متعبدا. (2)
اخلاق حسنه امام نقی (ع)
پیشوایان معصوم علیهم السلام انسان‌های کامل و برگزیده‌ای هستند که به عنوان الگوهای رفتاری هدایت جامعه را به سوی خداوند عهده‌دار شده‌اند.
گفتار و منش امامان علیهم السلام، ترسیم “حیات طیبه” انسانی و وجودشان تبلور تمامی ارزش‌های الهی است.
به تعبیر امام هادی علیه‌السلام در زیارت جامعه کبیره – امامان ” معدن رحمت، گنجینه داران دانش، نهایت بردباری و حلم، بنیان‌های کرامت، خلاصه و برگزیده پیامبران، پیشوایان هدایت، چراغ‌های تاریکی، پرچم‌های پرهیزکاری، نمونه‌های برتر و حجت‌های خدا بر جهانیان هستند” .
امام هادی علیه‌السلام همچون نیاکان خود در برابر ناملایمات بردبار بود و تا جایی که مصلحت اسلام ایجاب می‌کرد با دشمنان حق و ناسزاگویان و اهانت کنندگان به ساحت مقدس آن حضرت، با بردباری برخورد می‌کرد.
“بریحه” عباسی – که از سوی دستگاه خلافت به سمت امام جماعت مکه و مدینه منصوب شده بود- از امام هادی علیه‌السلام نزد متوکل شکایت کرد و برای او نوشت: اگر خواهان حفظ مکه و مدینه هستی ، “علی بن محمد” را از این دو شهر بیرون کن زیرا او مردم را به سوی خود خوانده و گروه زیادی از او پیروی کرده‌اند.
متوکل امام را از کنار حرم رسول خدا صلی‌الله علیه و آله تبعید نمود. هنگامی که امام از مدینه به سمت سامرا در حرکت بود، بریحه نیز همراه ایشان بود.
در بین راه بریحه به امام گفت: تو خود می‌دانی که عامل تبعید تو من بودم. سوگند می‌خورم که چنانچه شکایت مرا نزد خلیفه ببری، تمام درختانت را در مدینه آتش می‌زنم، خدمتکارانت را می‌کشم و چشمه‌های مزارعت را کور می‌کنم. بدان که این کارها را خواهم کرد. امام علیه‌السلام در جواب فرمود:
«نزدیک ترین راه برای شکایت از تو این بود که دیشب شکایت تو را نزد خدا بردم و من این شکایت را که بر خدا عرضه کردم نزد غیر او، از بندگانش نخواهم برد» بریحه چون این سخن را از امام شنید، به دامن آن حضرت افتاد، تضرع کرد و از ایشان تقاضای بخشش نمود. امام فرمود: تو را بخشیدم. (3)
امام هادی علیه‌السلام در بیان دیگران
امام هادی علیه‌السلام پیوسته تحت نظر حکومت‌های جور بود و سعی می‌شد که آن حضرت با پایگاه‌های مردمی و افراد جامعه تماس نداشته باشد.
با این حال آن مقدار از فضایل اخلاقی از ایشان بروز نموده که دانشمندان و حتی دشمنان اهل‌بیت علیهم السلام را به تحسین آن وجود الهی واداشته است. ابوعبدالله جنیدی از دانشمندان مسلمان می‌گوید: سوگند به خدا، او بهترین مردم روی زمین و برترین آفریده‌های الهی است.
متوکل در نامهای که برای امام علیه‌السلام می‌نویسد خاطرنشان می‌کند: امیرالمومنین عارف به مقام شماست و حق خویشاوندی را نسبت به شما رعایت می‌کند و طبق آنچه مصلحت شما و خانواده‌تان می‌باشد عمل می‌کند. (4)
شاگردان امام نقی (ع)
بنا بر اظهار شیخ طوسی، تعداد شاگردان امام هادی علیه‌السلام بالغ بر 185 نفر بوده است که در میان آنان چهره‌های برجسته علمی و فقهی فراوانی که دارای تألیفات گوناگونی بودند نیز دیده می‌شود. در اینجا از برخی شاگردان آن حضرت به طور اختصار یاد می‌شود:
1- ایوب بن نوح: مردی امین و مورد وثوق بود و در عبادت و تقوا رتبه والایی داشت، چندان که او را در زمره بندگان صالح خدا شمرده‌اند. او وکیل امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام السلام بود. ایوب به هنگام وفات تنها یک‌صد و پنجاه دینار از خود به جای گذاشت، درحالی‌که مردم گمان می‌کردند او پول زیادی دارد.
2- حسن بن راشد: وی از اصحاب امام جواد و امام هادی علیهم السلام شمرده می‌شود و نزد آن دو بزرگوار از منزلت و مقام والایی برخوردار بوده است.
3- حسن بن علی ناصر : شیخ طوسی او را از اصحاب امام هادی علیه‌السلام شمرده است . وی پدر جد سید مرتضی از سوی مادر است . سید مرتضی در وصف او می‌گوید : مقام و برتری او در دانش و پارسایی ، و فقه روشن‌تر از خورشید درخشان است . او بود که اسلام را در “دیلم” نشر داد، بگونه ای که مردم آن سامان به وسیله او از گمراهی به هدایت راه یافته و با دعای او به حق بازگشتند . صفات پسندیده و اخلاق نیکوی او بیش از آن است که شمرده نشود و روشن‌تر از آن است که پنهان بماند .
4- عبدالعظیم حسنی: وی که نسب شریفش با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه‌السلام می رسد، از یاران امام هادی و امام عسکری علیهما السلام است.
عبدالعظیم ، مردی پارسا ، وارسته ، دانشمند ، فقیه و مورد اعتماد و وثوق امام دهم بود . ابو حماد رازی می‌گوید : در سامراء بر امام هادی علیه‌السلام وارد شدم و درباره مسائلی از حلال و حرام از آن حضرت پرسیدم ، ایشان فرمود : ای حماد ! هر گاه در ناحیه ای که زندگی می کنی ، مشکلی در امر دین ، برایت پیش آمد از عبدالعظیم حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان .
5- عثمان بن سعید : وی در سن جوانی و درحالی‌که یازده سال از عمرش می‌گذشت ، افتخار شاگردی امام را پیدا نمود. امام هادی علیه‌السلام در مورد او به احمد بن اسحاق قمی فرمود : عثمان بن سعید ، ثقه و امین من است ، هر چه به شما بگوید از سوی من گفته و هر چه به شما القا کند از ناحیه من القا کرده است. (5)
امام هادی و شیعیان ایشان در ایران
اکثر شیعیان در قرن نخست از شهر کوفه بودند. از دوران امام باقر و امام صادق علیهما السلام به این طرف ، لقب”قمی” در آخر اسماء تعدادی از اصحاب ائمه به چشم می‌خورد.
این‌ها اشعری‌های عرب تباری بودند که در قم می‌زیستند. در زمان امام هادی علیه‌السلام، قم مهم‌ترین مرکز تجمع شیعیان ایران بود و روابط محکمی میان شیعیان این شهر و ائمه طاهر ین وجود داشت.
در کنار قم، دو شهر آبه (یا آوه) و کاشان نیز تحت تأثیر تعلمیات شیعی قرار داشته و مردم این شهرها از بینش شیعی مردم قم پیروی می‌کردند.
مردم قم و آوه ، همچنین برای زیارت مرقد مطهر امام رضا علیه‌السلام به مشهد مسافرت می‌کردند که امام هادی نیز آنها را در قبال این عمل “مغفور لهم” وصف کرده‌اند. (6)
شهادت امام هادی علیه السلام
بنابر قولی امام دهم در زمان حکومت معتز عباسی مسموم شده و به شهادت رسید.شیخ مفید و دیگران روایت کرده‌اند، آن حضرت در ماه رجب سال ۲۵۴ق پس از ۲۰ سال و ۹ ماه اقامت در سامرا رحلت کرد. برخی منابع، شهادت وی را در ۳ رجب دانسته‌اند، در حالی‌که منابع دیگر، ۲۵ یا ۲۶ جمادی‌الثانی را ذکر کرده‌اند.
مردم در تشییع پیکر امام هادی به صورت خود سیلی می‌زدند و گونه‌های خود را می‌خراشیدند. بدن مطهر امام را بر دوش گرفته و از خانه ایشان بیرون بردند و جلوی خانه موسی بن بغا قرار دادند. وقتی معتز عباسی آنان را دید، تصمیم گرفت، بر بدن امام نماز بگزارد. از این رو، دستور داد بدن امام را بر زمین گذاشتند و بر جنازه حضرت نماز خواند، ولی امام حسن عسکری(ع) پیش از تشییع بدن مطهر امام(ع) به اتفاق شیعیان بر آن نماز خوانده بود. سپس امام را در یکی از خانه‌هایی که در آن زندانی بود، به خاک سپردند. ازدحام جمعیت به قدری بود که حرکت کردن در بین آن همه جمعیت برای امام عسکری(ع) مشکل بود. در این هنگام، جوانی مرکبی برای امام آورد و مردم امام را تا خانه بدرقه کردند.
حرم عسکریین
محل دفن امام هادی(ع) و فرزندش امام حسن عسکری(ع) در سامرا به حرم عسکریین شناخته می‌شود. در این حرم نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر امام زمان(عج)، حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و شمار دیگری از سادات علوی و علما مدفون هستند.
در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ش قسمت‌هایی از حرم عسکریین در انفجارهای تروریستی تخریب شد. ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران از سال ۱۳۸۹ش بازسازی آن را آغاز و در سال ۱۳۹۴ش به پایان برده است. ضریح حرم نیز به همت آیت الله سیستانی ساخته شده است.
پی نوشته :
1- دلایل الامامة، ص 216.
2- تاریخ اجمالی پیشوایان علیهم السلام.
3- اثبات الوصیة، مسعودی، صص 196-197
4 الارشاد، شیخ مفید، ص 333
5- الغیبة، شیخ طوسی، ص 215
6- عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 260
برای دریافت فهرست منابع این صفحه به سایت ویکی شیعه wikishia.net مراجعه کنید
